Full text of "Gramara"
A propos de ce livre
Ceci est une copie numerique d'un ouvrage conserve depuis des generations dans les rayonnages d'une bibliotheque avant d'etre numerise avec
precaution par Google dans le cadre d'un projet visant a permettre aux internautes de decouvrir 1' ensemble du patrimoine litteraire mondial en
ligne.
Ce livre etant relativement ancien, il n'est plus protege par la loi sur les droits d'auteur et appartient a present au domaine public. L' expression
"appartenir au domaine public" signifie que le livre en question n' a jamais ete soumis aux droits d'auteur ou que ses droits legaux sont arrives a
expiration. Les conditions requises pour qu'un livre tombe dans le domaine public peuvent varier d'un pays a 1' autre. Les livres libres de droit sont
autant de liens avec le passe. lis sont les temoins de la richesse de notre histoire, de notre patrimoine culturel et de la connaissance humaine et sont
trop souvent difficilement accessibles au public.
Les notes de bas de page et autres annotations en marge du texte presentes dans le volume original sont reprises dans ce fichier, comme un souvenir
du long chemin parcouru par 1' ouvrage depuis la maison d' edition en passant par la bibliotheque pour finalement se retrouver entre vos mains.
Consignes d 'utilisation
Google est fier de travailler en partenariat avec des bibliotheques a la numerisation des ouvrages appartenant au domaine public et de les rendre
ainsi accessibles a tous. Ces livres sont en effet la propriete de tous et de toutes et nous sommes tout simplement les gardiens de ce patrimoine.
II s'agit toutefois d'un projet couteux. Par consequent et en vue de poursuivre la diffusion de ces ressources inepuisables, nous avons pris les
dispositions necessaires afin de prevenir les eventuels abus auxquels pourraient se livrer des sites marchands tiers, notamment en instaurant des
contraintes techniques relatives aux requetes automatisees.
Nous vous demandons egalement de:
+ Ne pas utiliser les fichier s a des fins commerciales Nous avons concu le programme Google Recherche de Livres a l'usage des particuliers.
Nous vous demandons done d' utiliser uniquement ces fichiers a des fins personnelles. lis ne sauraient en effet etre employes dans un
quelconque but commercial.
+ Ne pas proceder a des requetes automatisees N' envoy ez aucune requete automatisee quelle qu'elle soit au systeme Google. Si vous effectuez
des recherches concernant les logiciels de traduction, la reconnaissance optique de caracteres ou tout autre domaine necessitant de disposer
d'importantes quantites de texte, n'hesitez pas a nous contacter. Nous encourageons pour la realisation de ce type de travaux l'utilisation des
ouvrages et documents appartenant au domaine public et serions heureux de vous etre utile.
+ Nepas supprimer V attribution Le filigrane Google contenu dans chaque fichier est indispensable pour informer les internautes de notre projet
et leur permettre d'acceder a davantage de documents par 1' intermediate du Programme Google Recherche de Livres. Ne le supprimez en
aucun cas.
+ Rester dans la legalite Quelle que soit l'utilisation que vous comptez faire des fichiers, n'oubliez pas qu'il est de votre responsabilite de
veiller a respecter la loi. Si un ouvrage appartient au domaine public americain, n'en deduisez pas pour autant qu'il en va de meme dans
les autres pays. La duree legale des droits d'auteur d'un livre varie d'un pays a l'autre. Nous ne sommes done pas en mesure de repertorier
les ouvrages dont l'utilisation est autorisee et ceux dont elle ne Test pas. Ne croyez pas que le simple fait d'afficher un livre sur Google
Recherche de Livres signifie que celui-ci peut etre utilise de quelque facon que ce soit dans le monde entier. La condamnation a laquelle vous
vous exposeriez en cas de violation des droits d'auteur peut etre severe.
A propos du service Google Recherche de Livres
En favorisant la recherche et l'acces a un nombre croissant de livres disponibles dans de nombreuses langues, dont le franoais, Google souhaite
contribuer a promouvoir la diversite culturelle grace a Google Recherche de Livres. En effet, le Programme Google Recherche de Livres permet
aux internautes de decouvrir le patrimoine litteraire mondial, tout en aidant les auteurs et les editeurs a elargir leur public. Vous pouvez effectuer
des recherches en ligne dans le texte integral de cet ouvrage a l'adresse |http : //books .qooqle . com
This is a digital copy of a book that was preserved for generations on library shelves before it was carefully scanned by Google as part of a project
to make the world's books discoverable online.
It has survived long enough for the copyright to expire and the book to enter the public domain. A public domain book is one that was never subject
to copyright or whose legal copyright term has expired. Whether a book is in the public domain may vary country to country. Public domain books
are our gateways to the past, representing a wealth of history, culture and knowledge that's often difficult to discover.
Marks, notations and other marginalia present in the original volume will appear in this file - a reminder of this book's long journey from the
publisher to a library and finally to you.
Usage guidelines
Google is proud to partner with libraries to digitize public domain materials and make them widely accessible. Public domain books belong to the
public and we are merely their custodians. Nevertheless, this work is expensive, so in order to keep providing this resource, we have taken steps to
prevent abuse by commercial parties, including placing technical restrictions on automated querying.
We also ask that you:
+ Make non- commercial use of the files We designed Google Book Search for use by individuals, and we request that you use these files for
personal, non-commercial purposes.
+ Refrain from automated querying Do not send automated queries of any sort to Google's system: If you are conducting research on machine
translation, optical character recognition or other areas where access to a large amount of text is helpful, please contact us. We encourage the
use of public domain materials for these purposes and may be able to help.
+ Maintain attribution The Google "watermark" you see on each file is essential for informing people about this project and helping them find
additional materials through Google Book Search. Please do not remove it.
+ Keep it legal Whatever your use, remember that you are responsible for ensuring that what you are doing is legal. Do not assume that just
because we believe a book is in the public domain for users in the United States, that the work is also in the public domain for users in other
countries. Whether a book is still in copyright varies from country to country, and we can't offer guidance on whether any specific use of
any specific book is allowed. Please do not assume that a book's appearance in Google Book Search means it can be used in any manner
anywhere in the world. Copyright infringement liability can be quite severe.
About Google Book Search
Google's mission is to organize the world's information and to make it universally accessible and useful. Google Book Search helps readers
discover the world's books while helping authors and publishers reach new audiences. You can search through the full text of this book on the web
at http : //books . qooqle . com/|
Digitized by
Google
&S> 2.\lS"j
Digitized by
Google
Digitized by
Google
Digitized by
Google
GRAMARA LEHIBE
ST
ANALTSISA.
NATAOND-
REV. G. COUSINS.
NATONTA FAN.INEFA.NY.
REV. J. RICHARDSON EDITORA.
L. M. S. PRESS: IMARIVOLANITRA.
1887.
Digitized by
Google
HARVARD COUEGE UBWUtf
COUMT OF SANTA LcLALlA COLLECTION
GiFT OF
JOHN B. STETSON, j r ,
Digitized by
Google
SASIN-TENY.
ITY Gramara Lehibe sy Analysisa ity dia
nataon' ny havantsika Rev. G. Cousins,
nam pian , ny zokiny Rev. W. E. Cousins. Ary
ity natonta faninefany ity dia tsy misy novako
loatra, afa-tsy ny fandaharana ny prefiksa
sasany, fa indrindra ny prefiksa pasiva ham-
pitovy azy amy ny fomba narahina amin' ilay
Diksionary Malagasy sy Englisy vaovao. Ny
indeksa koa dia nampanamboariko, fa tsy nisy
tamin' ilay taloha.
Hoy
J. RICHARDSON,
Editora.
Faravohitra, Des. 1887.
Digitized by
Google
Digitized by LiOOQ IC
INDEKSA,
NA
FANOROAM-PEJY.
TOKO I.
Ny Abidy: Pejy
I.— NyLitera 2
II. — Ny Zanatsoratra sy ny Benisoratra 2
III.— Ny Diftonga 3
IV.— Ny Vakiteny 3
Ny Etymology 4
TOKO II.
Ny Karazan-teny sity:
I.— Ny Naona 5
II.— Ny Artikola 6
III. Ny Ajektiva . 6
IV. — Ny Pronaona 7
V.— Ny Verba 9
VI.— Ny Adverba 10
VII. — Ny Preposisiona 11
VIII.— Ny Konjonksiona 12
IX. — Ny Interjeksiona 13
Ny manao Parsa. , 15
TOKO III.
Ny Fizarana ny Karazan-teny sy ny fiovany :
I.—Ny Naona 16
1. Ny Karazan' ny Naona .... 16
(1) Ny Naona Propra 17
(2) „ Komona 18
(3) „ Abstrakta 20
Fandanarana ny Naona araka ny heviny 21
2. Ny Fiovan* ny Naona 21
(1) Ny Kason' ny Naona .... 21
Ny Famantarana ny Kaso . 24
(2) Ny Gendran' ny Naona 26
Ny manao parsa ny Naona 27
Digitized by
Google
11.
Vnrt
II.— Ny Artikola 27
1. Ny Artikola Manondro 28
2. „ Personaly 28
3. Ny Kianteny No 28
III.— Ny Ajektiva 28
1. Ny Karazan' ny Ajektiva 28
( 1) Ny Ajektiva milaza Koality 29
(2) Ny Ajektiva Nomeraly 30
(3) ,, milaza Koantity 30
Fandaharana ny Ajektiva araka ny heviny 31
2. Ny Fiovan* ny Ajektiva 31
(1) Ny Degren* ny Ajektiva 31
(2) Ny Tensan' ny „ 33
(3) Ny Modem' ny „ 34
Ny manao parsa ny Ajektiva .... 34
IV.— Ny Pronaona 34
1. Ny Karazan' ny Pronaona 35
(1) Ny Pronaona Personaly . . , 35
(2) „ Relativa 36
1 3) „ Interogativa 36
(4) „ Ajektiva 36
Fandaharana ny Pronaona araka ny heviny 37
2. Ny Fiovau' ny Pronaona 37
(1) Ny Nomeron* ny Pronaona 38
(2) Ny Kason' ny „ 38
(a) Ny Pronaona Personaly 38
Ny Kason' ny Pronaona Personaly 38
(b) Ny Pronaona Interogativa 40
Ny manao parsa ny Pronaona 41
V.— NyVerba 42
1. Ny Karazan* ny Verba 42
Fandaharana ny Verba araka ny heviny 43
2. Ny Fiovan' ny Verba 43
( 1 ) Ny Forraan' ny Verba 44
(2) Ny Modon' ny Verba 47
(3) Ny Tensan' ny Verba 48
(4) Ny Nomeron' ny Verba sy ny Personany .... 50
Ny manao parsa ny Verba 51
VI.— Ny Adverba 51
1. Ny Karazan' ny Adverba 52
Fandaharana ny Adverba araka ny heviny 53
2. Ny Fiovan* ny Adverba 53
(1 ) Ny Tensan' ny Adverba 53
(2) Ny Degren* ny Adverba 53
Ny manao parsa ny Adverba 53
VII.— Ny Preposisiona 54
VIII. — Ny Konjonksiona 54
IX.— Ny Inter jeksiona 55
Digitized by
Google
*w:
111.
* TOKO IV. Pbjy
Ny NIH AVIAN -TENY 8Y NY NAMOBONANA AZY .. . 56
I. — Hevitra malalaka ny amy ny nihavian-teny 56
II.— Fanao amy ny fampikambanana teny 58
III. — Ny nihavian' ny Naona 63
1. Ny nihavian* ny naona , . 63
( 1 ) Anaran' olona < . 64
(2) Anaran-tany, etc : 64
2. Ny nihavian' ny Naona Komona sy Abstrakta . . 64
(\ ) Ny Naona izay Rota 64
(2) ,, Derivativa 65
(3) ,, Eompaonda 67
Fandaharana ny Naona manaraka ny nihaviany ...... 68
IV. — Ny nihavian' ny Ajektiva 68
1 . Ny Ajektiva izay Rota 68
2. „ Derivativa ,... 69
3. ,, Eompaonda .. 71
Fandaharana ny Ajektiva manaraka ny nihaviany 72
V. — Ny nihavian* ny Pronaona 72
VI. — Ny nihavian* ny Verba 73
1. Ny Verba izay Rota 73
2. „ Derivativa 74
Fandaharana ny Verba manaraka ny nihaviany 75
(1) NyPrefiksa Aktiva ...„ 76
f2) „ sy Sofiksa Aktiva , 82
f3) „ ,, Relativa 86
(4) Ny Famoronana ny Modo Imperativa 87
VII.— Ny nihavian' ny Adverba . . . 88
Fandaharana ny Adverba manaraka ny nihaviany .... 89
Analysisa sy Syntaksa 90
TOKO V.
Ny amy ny Sentensa : 90
I.— Ny Sentensa Tsotra 94
1. Ny Sobjekta 94
' Ny Sobjekta TsotTB 95
,, Itarina 96
2. Sfy Predikata 98
Ny Predikaia Tsotea . . . . ., . 99
„ Itarina 102
('<) Ny Famenon' ny Predikata 102
(6) Ny Fanampin' ny ,, 104
II.— Ny Sentensa Kompaonda 110
III.— „ Kompleksa 113
1 . Sentensa solon' ny Naona 114
2. ,, „ Ajektiva 116
3. ,. „ Adverba 1 18
i. ny i
(iji
2. Ny
81'
Digitized by
Google
IV.
Pbjy
f 1) Ny milaza Andro sy Taona 118
(2) „ Tany sy Fitoerana 120
(3) „ Fomba na Toetra 120
(4) ,, ny Mahatonga 121
TOKO VI.
Lalan' ny Syntaksa:
I. — Syntaksan' ny Naona 123
1. Ny Easo Nominativa .. 123
2. „ Akosativa 123
3. Ny Naona amin' Aposisiona 124
-4. „ Verbaly 124
II.— Syntaksan' ny Artikola 126
III.— „ Ajektiva 129
IV.— „ Pronaona 131
1. Ny Kaso Nominativa 131
2. „ Akosativa 132
3. NyPosesiva 132
« V.— Syntaksan' ny Verba 132
TOKO VII.
Ny Obtogbafy 135
I.— Ny Kapitaly 135
II.— Ny Apostrofy 137
III.— Ny Aksenta 137
rV.-Ny Hyfena 137
V.— Ny Fijanonan-tsoratra 138
■• iMf
FANITSIAN-KADISOANA.
Amy ny pejy 8d, tsipika ambany indrindra,
ny hoe manjaitra tokony ho soloan* ny hoe
MANGAIKA.
Digitized by
Google
GRAMARA MALAGASY.
~*m*
Mahay mihevitra sy miteny ny olombelona, ka izany
indrindra no tsy mampitoyy azy amy ny biby sy ny
zavatra sasany nqforonin' Andriarnanitra. Ary ny
teny ataon' ny olona, na teny tonbnin' ny vavany izany,
na teny soratany amy ny taratasy, no isehban' ny
heviny.
Kanefa raha miteny ny olona, tsy dia samy miteny
ho azy sy mamorona teny ho azy izy tsy akory, fa ny
teny efa mahazatra ny olona iray fiteny aminy hiany
no ataony ; ary misy lalana sy fomba izay arahiny
mandrakariva, saingy tsy mihevitra izany izy. Koa
izay fianarana en ti- mihevitra ny toetry ny tenin' olona
hampisebo ny fanao tsara aminy dia atao boe Gramara.
Fa ny teny ataon' ny olona dia a.lahany tsara mana-
raka izay mahamety azy ; ary ny teny voalahatra ampy
hilazana hevitra iray dia atao hoe Sentensa. Toy
izao : Tonga izy; Babe to. Ny sen ten sa indray, na
dia lava aza, dia azo avakavahana ho teny tsirairay.
Toy izao : "Izay taloha ni hetez ana lava volo." Sen-
tensa iray izany, kanefa teny dimy samihafa kosa, dia
izay-taloha-nihetezana-lava-rolo. Ary tsy izany hiany,
fa ny teny tsirairay koa azo avahana ho litera samihafa.
Toy izao : i-z-a-y t-a-l-o-h-a y etc.
Koa aroin' izany, manan-draharaha amy ny zavatra
telo loha ny gramara : —
1. — Mamantatra ny litera, dia ny tarehiny sy ny
fanao mety amy ny fampikambanana azy ho teny.
2. — Mamantatra ny karazan 9 ny teny samihafa, dia
ny raharahany ny fipvany sy ny fampronana azy.
3. — Mamantatra ny fanao tsara amy ny fampikam-
banana ny teny samihafa karazana ho teny milahatra
mahitsy.
Digitized by
Google
2
TOKO VOALOHANY: NY ABIDY.
I.— NY LITEEA.
Raha raisy teny anankiray dinihintsika, dia hitan-
tsika fa marika kely samihafa mikambana izy. Toy
izao : raha ny r sy ny o no akambana, dia mahavita ny
hoe ro izany ; raha ny r sy ny a sy ny n sy ny e no
akambana, dia mahavita ny hoe rano izany. Koa ireny*
marika kely ireny dia soratra hita maso atao solon' ny
feo, sady samy solon' ny feo iray avy izy rehetra, ka
atao hoe Lit era no anarany. Ary amin* izany : — Ny
Litera dia marika solon* ny feo iray.
Ary iraika amby roa-polo ny litera amy ny teny
Malagasy ; kanefa roa no fomba fanoratana azy, dia ny
Lehibe, izay atao hoe koa Kapitaly, ary ny Madinika.
Izao no izy : —
Ny Kapitaly : A, B, D, E, F, G, H, I, J, K, L, M,
N, O, P, R, S, T, V, Y, Z.
Ny Madinika : a, b, d, e, f, g, h, i, j, k, 1, m, n, o, p,
r, s, t, v, y, z.
II.— NY ZANATSORATRA SY NY RENISORATRA.
Ny litera sasany azontsika tononina irery, toy izao :
a, e, i, o. Fa ny^ sasany kosa tsy azo ton6nina irery, fa
tsy maintsy ampian' ireny azo tononina irery ireny izy
vao hain tsika tononina tsara. Toy izao : ny b tsy azo
tononina raha tsy ampian' ny i, na ny litera hafa ; ny /
tsy azo tononina raha tsy ampian* ny e, na ny litera
hafa. Ary izay azo tononina irery no atao hoe Za-
mtsoratm, fa ny tsy azo kosa no atao hoe Ren isoratra.
Izao no Zanatsoratra : a, e, i, o, y.
Ary izao no Renisoratra : b, d, f, g, h, j, k, 1, m, n, p,
r, s, t, v, z.
Raha anipitenenina, dia imtovy hiaay ny feon* ny i sy
ny y> fa ny y fanao amy ny faran* ny teny hiany, afa-tsy
amy ny teny vitsy izay fibaiko.
Raha misy i, na y, niialoha ny g, ng, h, k, sy nh t dia
nibola re hiany izy manaraka ny g, na ng, na h, na Jc, na
nk. Toy izao : migana, mingoso, mihatsara, mikataaka
Digitized by
Google
ary koa, mainka, isika, etc. Ny feon ireo dia saiky hoatra
ny migtana, mingtoso, mihiatsara, mikiatsaka, ary kioa,
mainkza, isikta. Kanefa tsy dia feon* ny i tanteraka izany,
fa feon' ny i eo aloha mbola re hiany, ka dia tsy tokony
ho8oratana izy. Hevero ny tsy fitovian' ireo ; fctady sy
mi&atsaka. Amy ny voalohany misy i tanteraka tsara,
fa tsy ampy ho i tsara izy amy ny faharoa. Fomba amy
ny fanononan-teny mba hahatsara ny feony hiany no
antony.
FAMPIASANA 1.
f\J* — Tsvpxho ny zanatsoratra amiri 1 izao teny izao : —
iBan-andro, ela, tsena, tanana, roa, nety, toy, mampitabataba,
zanaka, tompo, varotra, hividy.
f2J % — Tsipiho ny renisoratra amirC izao Jcosa : —
Mandroso, mpivahiny, tonga, Andriamanitra, hanarina, vakiny,
miaramila, andro, trano.
III.— NY DIFTONGA.
Amy ny teny sasany dia misy zana tsoratra roa
mi kambana ho feojrj&y. Toy izao : ray, tao. Koa ny
zanatsoratra roa tafakambana ho feo iray dia atao hoe
Diftonga.
Ary izao no diftonga marina amy ny teny Malagasy,
dia ai, na ag, sy ao. Toy izao : mandrairay, rnanao.
Fa misy namany koa izay lazain' ny sasany ho
diftonga ; nefa mampisalasala ireny, fa tsy dia feo iray
tokoa izy. Toy izao : ei, eo, to, oa, oe, oi, na oy.
Koanefa kosa, matetika tsy diftonga marina ny zana-
tsoratra mikambana, satria tsy feo iray izy, fa samy
tononina ho azy izy roa. Toy izao : aiditra «-£-ditra,
fa tsy ai-ditra; aprina, fl-o-rina, fa tsy ao-rina; miova
*m-0-va, fa tsy mto-va.
FAMFIASANA 2.
Tsipiho izay diftonga marina amin* izao teny izao : — >
Tap, trano-lainy, nankeo, hoy, aiza, mandray, foana, madio, hiany,
nanaiky, aoka, esoina, izao, loatra, aely, faraidina, ario, soloy, too,
lay, tapm-bapvap, hanaikitra, toroana, aloy.
IV.— NY VAKITENY.
Tsy miavaka ho litera hiany ny teny, fa miavaka ho
vakiteny koa ; ny litera iray, na ny roa aman-telo, dia
samy miavaka kely ho azy indray.
Digitized by
Google
Koa ny teny, na ny tapany, izay feo iray tanteraka
tsara raha tononina no atao hoe Vakiteny. Ary vaki-
teny iray monja hiany ny teny sasany ; toy izao : ry,
ro, ra, 16 ; vakiteny roa ny sasany ; toy izao : ma-fy 9
ra-no, se-za, m-ry ; vakiteny telo ny sasany ; toy izao :
he-vi-tra, ra-ra-ka, sa-sa-tra, vo-ro-na ; fa ny teny sasany
dia misy vakiteny efatra, na dimy, na enina, na maro
aza ; toy izao : ma-me-la-tra, fa-ha~la-la-na, a-mpi-to-
mbo-i-na, na-mpa-ndro-so^a-na-re-o, ary izay misy maro,
dia Ba-bo-do-na^dri-a-na-mpo-i-m-fne-ri-m.
Ary raha dinihina izany, dia hita fa ny vakiteny
rehetra tsy maintsy ho zanatsoratra iray, na renisoratra
misy zanatsoratra iray.
FAMPIASANA 3-
Fantaro ny isart ny vakiteny amin' tawo teny izao, ary avaho
ny isam- bnkiteny araka izay mahamety any : —
Hamasinana, azy, hanompo, fahaaoavana, hita, asany, fanekena*
izao, to, dia, mampangetaheta, ny, olona, fo, omeo, vao, betsaka,
nanendrikendrehanareo.
ETYMOLOGY.
Ny Etymology dia mamantatra ny teny tsirairay.
Ary zavatra telo no heverina sy lazain' ny Etymo-
logy : — voalohany, ny Fizarana ny teny rehetra mana-
raka ny karazany ; faharoa, ny Fiovana samihafa izay
hita amy ny teny ; ary fahatelo, ny Nihavlari 1 ny teny
sy ny Namorbnana azy.
Dia holazaina aloha ny fizarana lehibe izay anpko-
tokoan' ny olona ny teny rehetra. Rehefa vita izany,
ny teny isan-karazana araka izany fizarana azy izany
no hoheverina tsirairay indray, dia havakavahana izy,
ary ny fiovany holazaina ; ary hodinihina koa ny niha-
viany.
Digitized by
Google
TOKO FAHAROA: NT KARAZAN-TENY
SIVY.
I.— NY NAONA.
Heviny. — Ny zavatra rehetra izay hi tan' ny ma-
sontsika sy ren' ny sofintsika sy tsapain' ny tanantsika
ary neverm* ny saintsika dia asiantsika anarana ho
enti-misolo azy raha milaza azy isika. Toy izao :
Mahita zavatra misy rindrina sy varavarana sy tafo
sy zavatra raaro koa isika, ka ataontsika hoe trano
izany ; ary ny anarany hoe 'trano' no misolo sy
milaza izay fombany rehetra. Koa ny anarana rehetra
no atao hoe Naona. Ary amin' izany : — Ny Naona
no anaran-javatra , na inona na inona.
Hevero kely anefa fa tsy ny zavatra no naona, fa ny
anararC ny zavatra hiany, cfia ny teny enti misolo sy
milaza azy.
Ohatra. — Rabe, omby, Antananarivo, trano, fahada-
lana.
Fanazavana azy.— Naona ny hoe Robe, satria
anaran 9 olona ; naona ny hoe omby, satria anaram-
biby ; naona koa ny hoe Antananarivo, satria anaran-
tanana ; naona koa ny hoe trano, satria anaran-ydYSLtra. ;
ary naona koa ny hoe fahadalana, satria anaram -pomba,
na toetra.
BAMPIASANA 4.
Avaho manaraha ny harazany avy izao naona izao : (1) izay
anarari* olona, (2) izay anaram- biby , (3) izay anaran-tandna
(4) izay anoran-javatra, (5) izay anaran- toetra : —
Ambohimanga, fahatsarana, voninkazo, mpanjaitra, fahafinaretana,
8aha, famirapiratana, vohitra, famantaranandro, andriambavy, sambo,
Samoela, papango, Ilafy, gilasy, kapiteny, totozy, Kasoa, halavana*
renitantely, vilia, fahalehibiazana, nify, hala, Ranaivo, sorohitra, ondry,
zazavavy, anjely, miaramila, Toamasina, fiiakaizana, vary.
FAMPIASANA 6.
Soraty (1) ny anaran* ny olona dimy, (2) sy ny anaram-biby
dimy, (3) sy ny anaram-bohitra dimy, (4) sy ny anaran-javalra
ha/a dimy, (5) sy ny anaram-pomba dimy.
Digitized by
Google
FAMFIASANA 6.
Adikao izao teny izao, ary tsipiho izay naona ;—
Lehilahy hendry Ikoto. Mita ranomasina 117 sambo. Homam-
bilona ny oraby. Mananika ny tendrorobohitra izany olona izany.
Misiata any an-ala ny voro-manidina. Tarifcin' ny soavaly ny kalesy.
Tanana lehibe Ambohidratrimo. Ambohimanga, renivohitry Mada-
gaskara. Hitanareo ny miaramila. Mpaminaniny Jehovah Elija.
FAMFIASANA 7.
Fenoy naona izao teny banga izao : —
Ny ni tain gin a ny . Nangalatra ny-
Efa nohaniny ny . Very ny ny ankizy. Miasa ny
ny mpamboly. Kabe lavalava kokoa noho . Tia bebe
kokoa noho izy. "Toy ny voalavo ay ny , iray tsy
iray ."
II.-NY ARTIKOLA.
Heviny. — Samihafa ny fanonbnantsika ny anaran-
javatra. Indraindray atao malalaka no filaza azy ; ary
indraindray avah ana sy tondroina kely kosa izy. He-
vero ny tsy fitovian* ny hoe: Naka vola izy, sy
ny hoe : Naka ny vola izy. Ny iray malalaka tsy
misy fototra : izay mety ho vola no nalaina; fa ny
iray kosa manondro vola efa fantatra rahateo, ka dia
azo atao hoe ny vola. Koa ny teny manondro ny naona
no atao hoe Artikola. Ary amin' izany : — Ny Artikola
no teny kely apetraka eo alohan' ny naona
hanondro azy.
Vitsy foana ny artikola. Amy ny teny Malagasy ny
kiaii-teuy hoe ny hiany no tena artikola; fa misy teny
tsirairay koa manampy azy.
Ohatra. — Napetrako teto ny lamba ; lasa ilay olona.
Fanazavana azy. — Ny teny hoe ny dia manondro
lamba efa fantatra rahateo ; ny hoe Hay dia manondro
olona efa tao.
III.— NY AJEKTIVA.
Heviny. — Na dia manana anarana aza ny zavatra
rehetra izay mahazatra antsika, ny anarany fotsiny
hiany tsy ampy hahalaza izay tian-kolazaina ny aminy
tsy akory ; fa te-hUaza ny fombany, na ny habeny,
mbamy ny isany koa isika matetika. Koa dia ampian-
Digitized by
Google
tsika teny hafa ny naona hampiseho ny fombany, na
hamaritra ny heviny. Toy izao : Ny akanjo rehetra
dia miara-manana n} r anarana hoe akanjo; kanefa
samihafa fomba be hiany ny akanjo. Misy akanjo
tsara ; ary misy akanjo ratsy ; misy vaovao ; misy
rotitra; misy lava; misy fohy ; misy mena ; misy
fotsy ; misy samihafa fomba be hiany. Koa raha te-
hilaza izany fombany izany isika, dia misy ireny
teny betsaka ireny entintsika milaza azy. Koa ny
teny anampy ny naona hampiseho ny fombany no atao
hoe Ajektiva. Ary amin' izany :.— Ny Ajektiva no
teny anampy ny naona hamaritra ny heviny.
Ohatra. — Akanjo Uara ; rano madio ; hazo meloka;
trano telo.
Fanazavana azy. — Ajektiva ny hoe tsara, satria
milaza ny toetry ny akanjo izy ; ajektiva ny hoe madio,
eatra milaza ny toetry ny rano izy ; ajektiva ny hoe
meloka, satria milaza ny toetry ny hazo izy ; ajektiva
ny hoe telo, satria mamaritra ny isaa' ny trano izy.
FAMPIASANA 8.
Adikao izao teny izao, ary teipiho izay ajektivcL ;—
Nahita antsy maranitra Rabe. Nosy lehibe Madagaskara. Efa antitra
sy reradreraka Rangahy. Efa hitanao va izany lehiTahy malaza izany ?
Hazo fanao zavatra maro ny voamboana sady mafy. Misy olona ao
an-tokotany. Tany soa ity. Manana zanaka telo ny saka Alitena
akanjo mangamanga izy. Mividy lamba bet3aka izy hanaovan-dobaka
tsara ho any ny mpanompony.
FAMPIASANA 9.
Asio artikola sy ajektiva izay mahamety azy izao naona izao : —
Voninkazo, zazalahy, lalimoara, jiro, maso, farafara, havoana, sobiky,
akondro, kiraro, vorona, varavarana, fo, basy, sary, olona, ranomasina,
hazo, saha.
IV.— NY PRONAONA.
Heviny. — Raha a yerimb erina matetika loatra ny
naona, dia tonga ratsy tarehy ny teny. Toy izao:
Nidina t any an -tsaha Rakoto, ka nahita zavatra naha -
gaga ELn-dRakoto indrindra Rakoto ; ary hoy ny hevi-
dRakoto : Raha mba &n-dRakoto lahy izany zavatra
izany, dia faly Rakoto. Tsy tsara sady Uy fanao
Digitized by
Google
8
mahitsy ny mamerimberina anarana toy izany. Fa azo
soloana ten y haf a izy, dia toy izao: Nidina tany an-
tsaha Rakoto, ka nahita zavatra nahagaga azy indrindra
izy; ary hoy ny heviny : Raha mba ahy lahy izany
zavatra izany, dia faly aho. Koa ny teny misolo naona
no atao hoe Pronaona. Ary amin' izany : — Ny Pro-
naona no teny asolo ny naona.
Ohatra. — Tsy eto Rakoto, fa efa nody izy ; nandeha
izahay.
Fanazavana azy, — Ny teny hoe izy dia misolo ny
naona hoe Rakoto ; ny hoe izahay dia misolo an-
dRanona ay Ranona, izay eendra miteny.
FAMPIASANA 10.
Adikao izao teny izao> ary tsipiho izay pronaona : —
Tsy hazandrano ny trozona, na dia biby mitoetra ao anaty rano aza izy.
Izaho handoa ny vela. Nametraka azy tao an-trano maizina izahay.
Jlazap izy, raha handeha hianareo. "Ayelao ny ankizy madinika hanatona
Ahy." Nitady ny boky razazalahy, nefa tsy nahita azy izy.
FAMPIASANA 11.
Sol by pronaona ny teny icy ng sgra-tanana amin'izao teny izao: —
Niasa ny taninibary Ralahy, fa Ralahy tsy niasa ny tanimbary tsara.
Nankany Imahazoarivo ny Andriana, ary nilaolao tao ny Andriana.
Tanana Parisa, sady renivohitry Frantsa Parisa. Mpivaro-kena Banona,
ary ao anila-tsena ny tranon-cL&xnona. Indry Ikoto, aiza no alehan*
Ikotot
FAMPIASANA 12.
Fenoy pronaona izao banga izao : —
Ny zaza manenjika ny saka, fa tsy nab azo . Hita ny omby,
fa tsy sahy nivid y Baha mahasbsotra ny alika hianao, dia
hanaikitra . Nandeha niaraka tami-— hizaha ny ondri .
Nankaiza ny tanteli teto ?
FAMPIASANA 13.
Alahurg izao teny izao Tea samy atbkan tokan y ; nefa ataovy
miray juharana ny rnitbvy karazana, dia ny naona ay ny artikoto
sy ny ajektiva ary ny pronaona ; toy izao: —
Naona
Artikola
Ajektiva
Pronaona
zaza
vary
ny
lava
masaka
hianareo
anay
Zaza lava hianareo. Anay ny vary masaka. Betsaka ny miaramilany.
Tsara hianao. Ny ondry sada. Batsy ny laiiiga. "Anareo ny zavatra
rehetra." Kirobo dimy. Ny lehilaby jamba. Izaho olona madinika.
Mazoto ny zanakao kely. Omby makadiry io.
Digitized by
Google
9
V.— NY VERBA.
Heviny. — Tsy agiantsika anarana faiany ny zavatra
hita, fa ny ataony, na ny atao aminy sy ny toy izany,
no lazai ntsika koa. Toy izao: — Mahita izay sendra
ataon'.ny olona amy ny omby anankiray angaha isika,
ary izany ataony izany no lazaintsika hoe mambno-
Ary raha izay atao amy ny omby kosa no tiantsika
holazaina, dia ny teny hoe vonbina no etiti-milaza izany.
Raha te-hilaza ny Asi an* ny omby fotsiny hiany isika,
dia hoy isika : Misy omby. Ary koa, raha izay toetry
ny omby avy amy ny nataony no tiantsika holazaina,
dia hoy isika angamba : Tonga ny omby ; na : Tafita
ny omby. Koa izay teny enti-milaza zavatra toy izany
no atao hoe Verba. Ary amin' izany : — Ny Verba
no teny enti-milaza zavatra: na ny ataon-
jayatra, na ny atao amin-javatra, na n y fisian -
jayatra, na ny toe -javatra avy amy ny atao.
Ohatra, — Mihazakazaka ny olona ; soratana ny tara-
tasy ; misy trano ; tqfandry ny zaza.
Fanazavana azy. Verba ny hoe mihazakazaka,
satria ny ataon' ny olona no lazainy ; verba ny hoe
soratana, satria izay atao amy ny taratasy no lazainy ;
verba ny hoe misy, satria ny Asian' ny trano no lazainy ;
ary verba ny hoe tafandry, satria ny toetry ny zaza
avy amy ny nataony (nandry izy) no lazainy.
FAMPIASANA 14.
Adikao izao teny izao, ary tsipiho izay verba : —
Iza no namaky ny fitaratra? Ny mpanefy nandray ny tantanana sy ny
iandra, dia niyely ny vy izy. Nankany Fianarantsoa ny Andriana.
Davidra namono any Goliata.^ Nandeha nitety ny tany maro Paolj.
Omeo ahy ny peniko. Mandlnika ny bbkiny Jaona. "Manaram-po
fahazaza, ka misorona afo fotsy vblo."
FAMPIASANA 15.
A 8io verba milaza ny ataon-javatra amin J izao teny izao : —
Ny hazo fatratra any an-tsaha. Ny vorona . Ny
omby . Ny alika hena. Nylehilahy ny entana.
Iza no ny varavarana ? ny ranonorana. ny zaza.
FAMPIASANA 16.
Asio verba milaza ny atao amin-javitra Tcosa amin 9 izao teny
izao :—
Digitized by
Google
10
Ny liona Davidra. Ny taratasy ny zazalahy. ny
asavatr' olona. teo anatrehan' ny Andriana izy. Aza ny
anarany. Efa ny varin' ny vahoaka. Ny omby tsy mbola •
Efa nao va ny olona very ?
VI.— NY ADVERBA.
Heviny. — Efa hitantsika teo ambony fa ny anaran-
javatra dia azo ampiana teny mampiseho ny fombany,.
na mamaritra ny heviny. Ary ny teny milaza ny
atao, na ny toetra amam-pomba, dia azo ampiana teny
mamaritra azy toy izany hiany koa. Toy izao : Niasa
Kakoto — izay teny milaza ny ataon-dRakoto — dia azo
ampiana teny milaza ny andro ni asan y : Niasa omakf
Rakoto ; na ny tany njasany : Niasa tany Ananqna
Rakoto ; na ny fomban 9 ny niasany : Niasa fatratra
Rakoto. Ary ny verba no lehibe amy ny teny ampiana
toy izany ; kanefa ny ajektiva sy ny adverba sy ny
teny haia aza, raha milaza toetra na fomba, dia samy
azo asiana teny mamaritra azy hiany. Koa ny teny enti-
mamaritra verba aman-anona toy izany no atao hoe Adverba*
Ary amin' izany :— Ny Adverba no teny anampy
ny verba, na izay teny hafa milaza fomba aman-
toetra, mba hamaritra ny heviny.
Ohatra. — Miezaka mafy izy ; hendry indrindra
Solomona ; lasa lavitra loatra rizareo ; lehilahy tokoa
izy ; azy hiany izany.
Fanazavana azy. - Adverba ny hoe mafy, satria
ny toetry ny fiezaka no faritany ; adverba ny hoe
indrindra, 6atria teny m anampy ny hoe hendry izy ;
adverba ny hoe lavitra, satria ny hoe lasa no ampia ny ;
adverba ny hoe loatra, satria ny hoe lavitra no farita ny ;
adverba ny hoe tokoa, satria ny hoe lehilahy (izay naona
milaza toetra amin' io teny io) no ampiany ; ary
adverba koa ny hoe hiany, satria ny hoe azy (izay
pronaona milaza toetra amin* io teny io) no farita ny.
Betsaka ny teny no mety ho ajektiva sy ho adverba
koa, araka izay toetry ny teny farita ny. Raha naona
no faritany, dia ajektiva izy ; fa raha verba, na teny
hafa milaza fomba a man- toetra, dia adverba kosa izy.
Toy izao : Hazo mafy (ajek.) iny ; miezaka mafy (advA
Digitized by
Google
11
izy ; olona marina (qfek.) Ranona ; lazaike marina (adv.)
izany.
FAMPIASANA 17.
Asio adverba mamaritra ny Fomban' ny atao, na ny Toetra
lazain' izao teny izao : —
Mitsangantsangana ( ) izy. Miteny ( ) izy. Mihira ( ) izy. Mila-
lao ( ) izy. Miasa ( ) izy. Mihomehy ( ) izy. Mlhazakazaka ( ) izy.
Madio ( ) izy. Tsara ( ) izy. Lalina ( ) izy.
FAMPIASANA 18.
Aeio adverba mamaritra ny andro na Fotoana lazaih* izao
teny izao : —
Avy ( ) izy. Nifoha( ) izy. Mitbry ( ) izy. Mandihy ( ) izy.
Ampianarina ( ) izy. Nalaina ( ) izy. Hendry ( ) izy. Katsy ( ) izy.
FAMPIASANA 19.
Adikao izao teny izao, ary tsipiho izay adverba: —
Nalaky vita ny varavarana. Indraindray foana izy no mankany.
Mibitsibitsika raalemy ao an-tsofiny izy. Madiva ho lany ny vary. Maly
loatra io hazo io. Niezaka f atratra indrindra izy roa lahy. Ny elefantra
lehibe lavitra nbho ny liona. Tsy afa-mandeha matetika aho. Kaaainy
tokoa izany. Nilentika lalina izy. Azony mora fbana io.
FAMPIASANA 20.
A laha ro izao teny izao ha samy atokqntokdny, nefa ataovy
miray laharana ny mitovy karazana, dia tahaka ny tao amy ny
Fampiasana 13 : —
Nqsoratan' ny zazalahy kely tsara indrindra ny taratasy. Ny voron-
dolo maherv hbmana totozy. Nataon' ny anklzy marina ny marikav
"Ny vilia foana no maneno mafy." Ny hala fetsy nalaky nahazo ny
lalitra. MLzotra miandalandalana ny olona.
VII.— NY PREPOSISIONA.
Heviny. — Raha ny naona, na ny pronaona, no
akarabantsika amy ny naona na ny teny hafa, dia inisy
teny a petra tsika eo alohany ka entintsika mampisebo
izay iraisa ny sy ikambanany. Toy izao : Raha ny
ilahadabaran , ny zavatra anankiray sy ny lalimoara ao
an-tranontsika no tiantsika holazaina, dia hoy isika
angaha : Ap anatin' ny lalimoara ny zavatra, na : Ao
welan J ny lalimoara ny zavatra, na : Ao ambonin 9 ny
lalimoara, na : Ao ambaniny, na : Ao ivohony, na : Ao
anilany, na : Ao flw-tampony. Koa ny teny apetraka
qlohan' nyjiaona sy ny pronaona toy izany no atao hoe
Preposisiona. Ary amin' izany r=Ny Preposisioiia
Digitized by
Google
12
no teny apetraka eo albhan' ny naona na ny
pronaona nampiseEb Izay hevitra ikambanany
amy ny teny hafa*
Ohatra. — Milaza aw may hianao; ao am-bata ny
vola ; lasa nankany aw-dafy izanakao ; tany ambron-
drano izahay ; latsaka ilalana ny vary.
Fanazavana azy.— Preposisiona ny hoe amy r
satria mampiseho ny ikambanan' ny hoe milaza sy ny
pronaona nay izany ; preposisiona ny hoe am- 9 satria
mampiseho ny ikambanan* ny cola sy ny vata izy ;
preposisiona ny hoe a~> satria ny ikambanan* ny hoe
izahay sy ny hoe moron- drano no asehony ; preposisiona
ny hoe i-, satria ny ikambanan' ny vary sy ny Idlanct
no asehony.
fl^Tsy ny ikambanan-fewy, fa nyJietUra ika mbanan -
jqvatra kosa, no ajsehon' ny preposisiona.
FAMFIASANA 21.
Adihao wsao teny izao y ary tsipiho izay preposisiona : —
NitsangantsaDgana tap amoron' ny farihy izy. Napetrako tambonin' ny
latabatra ny satroko. Any Londona izy no hiala an-tsambo. "Miseha
ho tsara tarehy tokoa eo ivelany, fa ny ao anatiny feno taolan' ny maty.'*
liiaramila miverina ilalana. Ao am -bat a ny zavatra. Tao akaikinao sy
tap anilanao indrindra izy. Eo anatrehan' Andriamanitra no itceran*
ay marina. Tsy misy vola aty amiko. Sahy niteny izany tep imason-
drainy izy. Masaka if otony ny marga.
FAMFIASANA 22.
AsCo preposisiona ny banga : —
Tsara ( ) fihinana ny voankazo. Nipetraka tao ( ) -elanelan' izy roa>
mko. Kankany ( ) -vohony Jesosy ilay vehivavy narary. Handeha ( )
-tanety aho, fa izy handeha ( ) -tsambo. Eo ( ) -lohan' Iboto izy-
iliery ao ( ) latabatra izy. Ao ( ) -povoan' ny olona isika.
V11L— NY KONJONKSIONA.
Heviny.— Ky teny tsirairay ary ny tapa-tsentensa,*
na ny sentensa tanteraka, dia azontsika amp iana teny
hampikambanana azy. Toy izao : Eaha Iboto sy Babe
sy Andrianaivo samy nandeha, dia hoy isika : Nandeha
Iboto sy Babe ary Andrianaivo ; ary raha akambantsika
ny sentensa roa hoe : Nirahin-drainy Iketaka, sy ny
toe : Tsy nety nandeha izy ; dia hoy isika : Nirahin-
* Vakio ny voalaza ao amy ny pejy 1 ny amy ny sentensa.
Digitized by VjOOQlC
13
drainy Iketaka,^ tsy nety nandeha izy. Koa ny teny
fampika m banana teny no atao hoe Konjonksiona. Ary
amin' izany:— Ny Konjonksiona no teny mam-
pikambana teny sy sentensa.
Ohatra. — Roa sy roa, dia efatra; be no te-ho Ra-
salama, fa tsy ayelan' ny aretina; fantatro fa manam-
bola izy.
Fanazayana azy. — Konjonksiona ny hoe sy, satria
mampikambana ny hoe roa sy ny roa izy ; konjon-
ksiona ny hoe dia, satria mampikambana ny hoe roa sy
roa, sy ny hoe efatra izy ; konjonksiona ny hoe fa,
satria mampikambana ny hoe be no te-ho Rasalama sy
ny hoe tsy avelan 9 ny aretina izy ; konjonksiona koa
ilay fa anankiray, satria mampikambana ny hoefantatro
sy ny hoe manam-bola izy.
FAMPIASANA 23.
Adikao izao teny izao, ary tsipiho izay konjonksiona : —
Handeha aho, raha alefanao. Ny liona sy ny tigera dia samybiby
maniaka. Matanjaka noho hianao izy, fa (na dia izany aza,) mahereza
Many. Samy finaritra tao izy, na ny Andriana, na ny vahbaka. Nian-
iaoantso izy, fa raiki-tahotra. Iza no alainao, ity, sa io? Sady bry no
irery izy, nefa tsy kivy.
FAMFIASANA 24.
Fenby konjonksiona izao teny banga izao : —
Madagaskara lehibe kokoa Englanda. Tsy ayelako handeha
hianao, tsy mitahy any hianao. Andrianampoinimerina
Lehidama Ranavalona- Kadama II. Rasoherina
—Ranavalona. Noyonbin' ny olona ny alika, efa nana!-
kitra zaza telo izy. "— — mino hianao, ny zavatra rehetra hain' ny
mino." Tao hiany izy tsy tsarbako. Fantatro manan-karena
isy,— — mahafoy hiany.
IX.— NY INTERJEKSIONA.
Heviny. — Raha sendra taitra, na misy zavatra
mampalahel o ny sain a, na misy irintsika, dia misy teny
fitarainana inazana tononintsika. Toy izao: — Raha
mifamely diamanga ny ankizilahy madinika ka sendra
misy voa, dia hoy ny vavan' izy rehetra miaraka amin* «
izay : Odre y ! Raha misy mampisentosento ny fo, dia
hoy ny fitarainana hoe : Indrisy ! Koa ny teny fitarai-\
nana no atao hoe Interjeksiona. Ary amin' izany:—
Ny Interjeksiona no teny tononina raha misy
mampihetsika ny saina.
Digitized by
Google
14
Ohatra. — Endrey ! natao.ko ho omby izany ; enga I
ka mba ho ahy io ; hay ! izany angaha no heviny.
Fanazavana azy. — Interjeksiona ny hoe endrey !
satria fitenin' ilay taitra ao an-dalambe raha mahare
zavatra avy ; interjeksiona koa ny hoe enga ! satria
teny fitarainana noho ny fajnnana ta-hahazo zavatra ;
interjeksiona koa ny hoe hay ! satria teny marnpiseho
ny faha ga gan* ny olona, raha mahazo an-tsaina ny
lazaina aminy.
Amy ny teny rehetra izay efa noforonin' ny olombelona
ny Interjeksiona no farany ambany, fa teny saiky tsy
misy hevitra ireny, fa fitarainana hiany. Ny biby aza
dia in ah ay manao feo hampiseho ny hafaliany, na ny
f anantrany ; koa feoii' ny olona mahavita izany hiany ny
interjeksiona.
FAMPIASANA 25.
Adikao izao teny izao, ary tsipiho izay interjeksiona : —
I Hia ! ho aiza hianao ? Asa la hy ! tsy fantatro loatra. Esv ! aza
manao izany ialahy, fa tsy mety. Akpry.ro ! ny hamamin' io zavatra io.
i Enga ! ka mba ho hendry ny olona. Hay ! misy izany va? "Hanky ! efa
; noraran' Andriamanitra va hianareo ?" Hptahin' Andriamanitra anie
lisika.
Ary hitantsika amm* izany fa zaraina sivy toko ny
teny rehetra, dia
Ny Naona, Ny Pronaona, Ny Preposisiona,
Ny Artikola, Ny Verba, Ny Konjonksiona,
Ny Ajektiva, Ny Adverba, Ny Interjeksiona.
Ary ny anaran' ny toko sivy no atao hoe Ny Karazan-
teny sivy.
FAMPIASANA 26.
Soruty teny roa avy isan-karazany ny karazan-teny sivy.
FAMPIASANA 27.
Avaho izao teny izao manaraka ny karazan-teny tokony hame-
trahana azy avy, ka samy atbkantokdny f nefa ataovy miray laha-
rana ny viitbvy karazana : — (cu*o . aviU . ».Yal»*i>\ V}u.Vaojln*,y.j
Niasa, sy, kapoty, miyarotra, ny, asa, mazoto, anay, satroka, didiana,
namidy, niainty, fa, isika, voasary, mampno, hanky, vbrona, meloka,
aho, tokoa, rano, mankalaza, mofo, amy, maina, mandeha, ary, voasolo,
hianao, Jaona, indrindra, sanatria, raafy, vato, mihazakazaka, Rabe,
fotsy, soratana, loatra, sady, anaty, mora, izy, kanjo, tafayily, ilay,
Digitized by
Google
15
lehibe, lalana, anie, lasana, anjely, inona, fahazato, saiiigy, omaly, imaso,
mangidy, he, hita, azy, Jerosalema, dingau ina, eo, hatramy, tsy v kosa
hoe, izany, zoj nihady, amorona, katsaka, izahay, manitra, an-kavja, iza,
nefa, kokba, hovitra, lava, mihitsy, tafaprina, 6, inefatra, temitra, azo,
ity, dimy, ambony, any, dia, menatra, saiky, ka, pensily, satria,
tombanana, mandrakizay, endrey, am-bilany, ka, Asia, nangalarina, na,
fahatezerana.
HY MANAO PABSA.
Raha atokantokana ny teny manaraka ny karazany,
dia atao hoe manao parsa izany. Dia tsy maintsy
i anaran* ny mpianatra ny manao parsa ; nefa izay
fanao tsotra hiany no ianarany aloha. Dia toy
izao:—
(1) Indrisy ! niaritra fahoriana mafy izy, sady na-
haritra ela indrindra izany.
interjeksiona, satria teny fitarainana noho ny
alahelo.
verba, satria teny enti-milaza ny natao.
naona, satria anaran-toetra.
ajektiva, satria teny mamaritra ny hevitry ny
naona hoe fahoriana.
pronaona, satria teny solon' ny anaran' ilay
niaritra.
konjonksiona, satria teny niampikambana sen-
tensa roa— niaritra fahoriana mafy izy —
naharitra ela indrindra izany.
verba, satria teny enti-milaza ny natao.
adverba, satria teny mamaritra ny verba hoe
naharitra.
adverba, satria teny mamaritra ny adverba hoe
da.
pronaona, satria teny solon* ny naona hoe
fahoriana.
(2) Ny olona betsaka niangona tap am-baravarana.
Indrisy. .
ni aritra . . .
fahoriana .
mafy
"7
sady ... .
naharitra .
ela
indrindra.
izany
^
olona
betsaka . . .
ni angona .
tao
baravarana.
artikola, satria teny manondro ny naona.
naona, satria anarana.
ajektiva, satria teny mamaritra ny naona hoe
olona.
verba, satria teny enti-milaza ny natao.
adverba, satria teny mamaritra ny hevitry ny
verba hoe niangona.
preposisiona, satria teny mampiseho ny ikam-
banan' ny hoe tao sy ny hoe varavarana.
naona, satria anaran-javatra.
Digitized by
Google
(-
FAMPIASANA 28.
Atdovy parsa Uotra izao sentensa izao : —
Lehilahy hendry Ranona, nefa malaky tezitra sy vinibinjtra. |*Gagft
ny f angady sy ny harona, fa tsy jnisy vbdy ny vomanga." Miriotra
tokba ny soavaly, nefa mitaingina azy tsara ny olona, Nankaisa ny
latabatra too ? Hiyoaka ny Andriana rahampitsa
FAMPIASANA 29.
Aiaovy pared Uotra koa izao : —
"Ny masoandro maneho
Izay hahendrenao ;
Ny volan' aman-kintana
Mitory ny sainao."
"Ny nenina tsy aloha, fa aoriana." "Izay taloha nihetezana lava
volo/
TOKO FAHATELO: NY FIZARANA NY
KARAZAN-TENY 8Y NY FIOVANY.
Mizara sivy toko ny teny rehetra araka ny voalaza
teo ; kanefa mbola misy bobeverina tsirairay indray
izy.
I.— NY NAONA.
Ny teny izay mety bo anaran-javatra, na inona na
inona, no naona. Toy izao : Rabe, omby, Antanana-
rivo, trano, fabadalana.
1.— NY KAEAZAH' NY NAONA.
Samibafa kely anefa ny toetry ny anaran-javatra,
ka dia zaraina indray ny naona.
(1) Ny naona izay tsotra indrindra no anarana any ny
zavatra auaukiray hiany ; toy ny hoe An tananarivo . Azy
ny anarana toy izany no atao hoe Naona Propra, na
Anarana any ny irery .
(2) Fa rehefa mandinika ny zavatra samihafa isika, dia
hitantsika fa misy maro izy izay mitovy fomba sy kara-
zana,. Koa tsy azontsika asiana anarana samihafa izy
rehetra, sady tiantsika asiana anarana misy hevitra izay
mampiseho kely ny fombany izy ; ary amin' izany, izay
anarana entintsika milaza ny zavatra mitovy fomba, dia
anarana sady iombonan' izy uiianakavy no aha fanta rana
kely ny fombany koa. Toy izao : Ny anarana hoe hazo
dia iombonan 1 ny hazo rehetra, na iza na iza: ary *raha
Digitized by
Google
17
tononina izy, dia noisy hevitra azontsika ny amy ny fomban*
ny zavatra voatonona, fa tsy anarana fitadidiana azy
fotsiny hiany. Ary ny anarana iarahan' ny zavatra iray
toko nianana toy izany no atao hoe Naona Komona na
Anarana any ny maro.
(3) Ary koa, tsy ny ten a- zavatra hiany no hitantsika,
fa ny fombun* ny zavatra sy ny toeny koa. Toy izao :
Rah a mahita lamba fotsy, na hazo lava, isika, dia tsy ny
lamba sy ny hazo hiany no hitantsika, fa ny vblqny sy ny
toeny koa, dia ny halauan* ny hazo sy ny hafotsin' ny
lamba. Ary heverintsika hbatra ny zavatra ary mitokana
sy uiahaleo-tena izany fombany na toeny izany, ka dia
asiantsika anarana ho azy. Ary ny anaran' ny fomban-
jnvatra rehetra, na ny fomban-tsaina, na ny toe-javatra,
izay tsy azo ampisarahina amy ny ten a- zavatra misy azy,
afa-tsy amy ny fiheverantsika azy hiany, no atao hoe
Naona Abstrakta, na Anaran* n y /ora fam-javatra na toe-
javatra.
Ary amin' izany, zaraina telo ny naona araka ny
heviny : dia ny Naona Propra, sy ny Naona Komona,
ary ny Naona Abstrakta.
FAMFIASANA 30.
Soraty naona f oh izay anarana <zny ny irery f ary folo izay
anarana iomb bnan' ny maro*
FAMFIASANA 31.
Aeivy anarana ny fomban' ny olona na ny_ zavatra hitan* ny
masonareo ; toy izao : ny hatsaran' ny trano, ny fahazotoan'
ny nipianatra.
Ataovy roa-polo ny toy izany.
FAMFIASANA 32.
Fanteno ny naona amin* izao sentensa izao, dia lazao izay
propra sy izay komona ary izay abstrakta, mbamy ny ahafan-
tdrana izany : —
Fotsy ny landihazo. Manganohano ny rano. Tanana lehibe Londona
8y Parisa. Tany be tendrombohitra Madagaskara. Mahafinaritra ny
ha diovan ' ny lamban-dRakoto. Bebe kokoa ny fahendren' Iboto noho ny
any ny zokiny. Ny mpianatra m azo to mahita fahalalana, fa ny kamo ho
resin' ny hakamoany. "Ny nenina tsy aloha, fa aoriana." " Mali 1 tsy ny
fiheveran' ny marina, fa fitaka ny fisainan' ny ratsy fanahy." Mpiyarotra
siramamy Ikotovao. Zavatra alaina ap anktin' ny tany ny vy. Mahafaty
antoka ny fihatsarambelatsihy, fa ny fahamarinana no mahasoa.
1.— NT NAONA PROPRA.
Ny Naona Propra dia anarana any ny irery, na
olona, na tany, na zavatra. Toy izao : Haketaka, ny
Malagasy, Antananarivo, Madagaskara, ny Baiboly.
Digitized by
Google
18
Hatapn' ny sasany angaha fa naona komona hiany ny
anarana hoe Raketaka, Rakoto, etc. etc., satria maro no
tompon' ireo anarana ireo. Fa raha dinihina kely izany,
dia mora fantatra fa, na dia i arahan ' ny maro manana
aza ireny, tsy anarana azony avy amy ny karazany izy ; ary
raha tononintsika izy, dia ny olona irery, izay sendra
lazaina hiany, no heveri ntaika am in' izany.
2.— NT NAONA KOMONA.
Ny Naona Komona dia anarana any ny maro ka
iombonan'jiy mitovy karazana. Toy izao : omby, trano,
hazo, biby.
Misy zavatra roa mety hotsarbvana kely amin' izany :
(1] Maro ny zavatra manana anarana roa, na telo, na
mihoatra aza, ny sasany dia propra, ary ny sasany komona.
Toy izao :
Propra, Komona,
Rakoto, Hova, Malagasy, lehilahy, olona,
Ambohimanga, renivohitra, tanana.
(2) Matetika ny naona komona dia tonga hoatra ny
naona propra hiany, rehefa atokana ho any ny irery indray.
Toy izao : Ny teny hoe mpanjaha sy andriana dia naona
komona hiany, satria iarahan' ny mpanjaka sy ny andriana
rehetra manana izy ; fa raha izay manjata eto M adagaskara
no ataontsika hoe **ny Manjaka," na "ny Andriana," dia
efa mipva ho naona propra izy amin' izany teny izany.
Ary azo zaraina indray ny naona komona manaraka
ny heviny.
(1) Misy anarana iombbnan' ny iray karazana, na
iray kilasy, sady samy tompon' ny anarana tsirairay
izay rehetra isan J izany karazan-javatra, na kilasy
izany; ka atao hoe Anaran-Toko, na Anaran-Kilasy,
ireny. Toy izao: omby, lehilahy, trano, mpianatra.
Samy tompon' ny anarana hoe omby ny omby rehetra
tsirairay ; etc.
Miavaka kely indray anefa ireo naona ireo, fa misy tsy
mitovy ny ahafantarana azy. Ny sasany dia azon' ny
maso, na ny sensa* hafa fantarina, fa misy fiheverana
kosa amy ny sasany vao fantatra ho isan' ny toko izy.
* Ny hoe sensa dia teny entin' ny olona milaza izay ahafantarantsika
ny fomba aman-toe-javatra eo ivelan* ny saina. Njf mandre sy ny
mahita sy ny mitsapa, etc. no ahafantarana izany ; ary ireo no atao hoe
Digitized by
Google
19
Raha mahita blona isika, dia ny fahitana asy fotsiny hiany
no aoipy ahalalana azy ho isan' ny tbkon-javatra atao hoe
olona ; fa ny sasany tsy azo fautarina ho toko, raha tsy
heverin' ny saina ny ataony, ua ny toetrany. Toy izany
ny hoe mpianatra, mpanolresy, mpanelanelana. Dinihin-
tsika aloha ny ataony, ary rehefa azon' ny saintsika fa
mianatra no ataony, dia vao ataontsika hoe mpianatra
izy; etc.
(2) Misy ny anarana sasany kosa izay iorabonan'
ny raitovy karazana hiaay, nefa tsy atao an a ran' ny
zavatra samy irery, fa anaran-javatra izay a kapok y ny
saina ka heveriny amy ny tontaliny, sady omeny ana-
rana araka ny fikambanany. Ireny indray atao hoe
Anaran 1 ny Tafakambana. Toy izao : ankohonana, fire-
nena, foko, barigedra. Tsy ny olona samy irery no atao
hoe ankohonana , fa anarana enti-milaza ny maro tafa-
kambana izany.
Toa tsy inifanaraka ainin' izany ilay fooiba fitenintsika
hoe : Firenenay Ranona ; na ny hoe : Mpianakaviaao Robe.
Kanefa raha dinihina kokoa izany, dia izao no heviny:
IsarC ny firenenay Ranona ; isan ' ny mpianakaviaao
Rabe ; fa tsy izy irery no lazaina h o fireneoa, na ho nipia-
nakavy.
(3) Misy koa ny naona komona sasany izay anaran'
ny_tena-zayatra izay tsy mi toko toko, fa tena iray. Toy
izao: rano, vy, tany, lafarina, diloilo. Anaran- Tena-
zavatra ireo.
Mba misy hiany ny rano initsitokotoko, kanefa ataon-
tsika hoe kambry, na farihy, na dbbo (samy anaran-toko
ireo) ; fa raha ny anarana hoe rano no tonoaina, tsy misy
heverina afa-tsy ny tena-zavatra manana izany anarana
izany hiany.
(4) Misy koa ny sasany izay anaran' oha-javatra, na
ny isany, na ny lanjany. Toy izao : reft/, tapabarp f
dizeny, livatra, Atao hoe Anaran 9 ny Koantity ireo.
FAMPIASANA 33.
Fanteno izay naona komona amin izao seutensa izao, kanefa
<i vaho indray izay anaran-toko sy ny anaran' ny tafakambana
By ny anaran-tena-zavatra sy ny anaran 9 ny koantity : —
Nanasa ny tongony ny ankizy. Azon' ny herin' ny rivotra ny hazo ka
mihbzongozona. Ni paka tany Toamasina ny sambo, ary nnhazo omby
*y ondry sy vary sy vorona ary rano hosotroin' ny raatilo. Zavatra
Digitized by
Google
20
hadjna ao anaty laraka ny arin-tany. Ny biby sasany mitoetra ap an-
jfihy. Vory tao Imahamasina ny ambanilanitra. Misy sosaiety maro
izay mandefe olona hitory ny Tenin' Andriamanitra. Tondrahan-drale-
hilahy rano ny Yfiliny. Taribarahina no atao paingotra. Tsy ampy
fahatelo ny kafe. Mpirahalaby Rainivelo sy Kabe, fa mpianaka Baini-
koto sy Razafy. Nilatsahan' ny varatra ny ondriny Joba sy ny mpa-
sompony. Mahay mitondra ny ankohonany ny olona hendry. Diniho
ny zotom-pon' ny renitantely, fa mahery mampry tantely izy. Tian' ny
fireneny io tovolahy io, fa tsara fanaby izy.
3.— NY NAONA ABSTRAKTA.
Ny Naona Abstrakta dia anaran' ny fpmban j a vatra,
Ca toe-javatra, izay ampisarahin.' ny saina amy ny
zavatra misy azy ka heveriny ho_aiX mitokana. Toy
izao : fahendrena, torimaso, hafotslana.
Ny fahendreua sy ny torimaso ary ny hafotsiana dia
toy azo ampisarahina amy ny olona hendry, na ny olona
mafcory, na ny zavatra fotsy ; fa amy ny fiheveraifia aary
kosa dia azo ampisarahina ho toy ny zavatra ary ho azy
hiany izy.
Ary samihafa kely ny toetry ny naona abstrakta, ka
dia mety raha zaraina indray izy.
(1) Anaran'ny Koality* (fdmhsL)ny sasany,na fomban-
java-misy vaingany, na fomban-tsaina, na izy roa. Toy
izao : hamainUsana, halehibiazana, hqtanorana, fahqsa-
hiana, rehareha, hatsarana.
(2) Anaran 9 ny Stato* (toetra) ny sasany, na toetry
ny tena, na toetry ny saina, na toetry ny taona sy
ny zavatra hafa. Toy izao : faharariana, fangirifiriana,
hafanana, torimaso, ririnim, fahavaratra.
(3) Anaran' ny Atao ny sasany. Toy izao : dihy, tbto,fan-
drb80,fitiemotra>fanenjehana; ary ny teny misy verba amy
ny modo infinitivaf atao tahaka ny naona. Toy izao :
"Ny mangataka mahavelona, fa ny mangalatra mahafaty."
FAMPIASANA 34.
Fanteno izay naona abstrakta amin' izao sentensa izao, ka
avaho indray izay anaran 9 ny koality sy ny anaran* ny stato
izay anaran' ny atao : —
Samihafa lavitra ny fahasahisahiana sy ny fahaizana. Tsara ny
mifankatia. Endrey ! ny famirapiratry ny masoandro. Mahagaga ny
* Fomba ananana mihitsy ny koality ; fa ny stato kosa dia ilay sendra
toetry ny zavatra amy ny ibeveranao azy.
t Izabao amy ny teny milaza ny modo.
Digitized by
Google
21
f akasavany. Mateti-pak* ny fahafaieaana. Raha avy ny lohataona dia \
nrijbury aaratrany tany. Ratsy ny tati-bblana. "Aleo ny mandroso ho
faty toy izay ny mirerin-kp may." Zavatra efa mahasoa ny olona in-
drindra ny sambo sy ny sitimy sy ny porintra ary ny fianarana. "Toy
ny tery omby ririnina." Fatratra ny herin' ny liona, nefa resin' ny
fahendren' ny olona hiany isy. "Ankenitriny" hoy Paoly "mitoetra ny
finoana, ny fanantenansv, ny fitiavana : dia ireo telo ireo. Mahagaga ny
fi elezan ' ny Tenin' Andriamanitra. Izay tia fahalalana mitbmbo saina.
5iy famindram-pbn' Andriamanitra maharitra mandrakizay. Mora ny
mandrava, fa aarotra ny manbrina. "Feno antra, manan-kery." Kamo
fiasa jaona.
FANDAHARANA NY NAONA ARAKA NY HEVINY.
1. Propra Antananarivo
,1. Anaran.toko \ J* 4 ^'. n ? ieni f S mby i i
t ********* w \ heverm ny saina Mpanplanelana
o ^— J 2. Anaran* ny taf akambana Foko
Z.K<mana \% Anaran-tena-zavatra Rkno
V4. Anaran" ny koantity .. Refy
(Xm Anaran' ny koality Hatsarana
3. Abstrakta<2. Anaran' ny stato Faharariana
(3. Anaran' ny atao Fandroso
2.— NY FIOVAN' NY NAONA.
Rehefa azo tsara ny fomban' ny naona sy ny karazany
8amihafa, dia ny fiovany indrajr no mety holazaina.
Ary misy zavatra roa hohevenna amin' izany : — (1)
ny Kason 9 ny naona ; ary (2) ny Gendra.
1.— NY KASON' NY NAONA.
Raha saintsainina ny toetry ny naona izay voalahatra
amy ny sentensa, dia hita fa mety ho samihafa izany,
manaraka ny hevitry ny teny sy ny hevitr' izany naona
izany sy ny teny hafa eo amy ny sentensa.
(1) Amy ny sentensa sasany ny naona no lamirC ny
verba, na izay teny hafa sendra eo. Toy izao: Nihazaka-
zaka ny zaza; manoratra Jaona; tsara ny soavaly. Ny
'zaza' no lamina ho 'nihazakazaka ;' 'Jaona' no lazaina ho
'manoratra;' *ny soavaly' no lazaina ho 'tsara.'
(2) Fa amy ny sentensa sasany koa ny naona no teny
iMrgn' ny ataon 9 izay lazain' ny verba, na izay teny hafa
mahafehy azy. Toy izao : Nitrotro ny zaza izy ; nampa-
npratra any Jaona aho ; nitaingina ny soavaly izy. Ny
'zaza' no iharan' ny verba hoe 'nitrotro ;' 'Jaona' no iharan*
ny verba hoe 'maoipanpratra;' ny 'soavaly' no iharan*
ny verba hoe 'nitaingina.'
(3) Amy ny senteusa sasany indray ny naona no t ompon -
jayatra. Toy izao : Ny satroky ny zaza; ny taratasiny
Digitized by
Google
22
Jaona ; ny herin' ny soavaly, Ny 'zaza' no tompon* ny
'satroka;' 'Jaona' no tompon 9 ny 'taratasy;' ny 'soavaly'
no tompon* ny 'hery.'
(4) Amy ny sentensa sasany ny naona no mpanao ny
»tap» nefa tsy izy no lozatn 9 ny sentensa : mpanao tsy lazaina
izy . Tamin' ilay voalaza teo (I) ny mpanao hiany no
lazain' ny sentensa koa. Araka ny fanoharana teo ny
'zaza' no mpanao ny verba hoe 'nihazakazaka,' sady izy
hiany koa no lazain' ny sentensa. Fa tsy tahaka izany
ity (4) ity. Samihafa mihitsy ny mpanao sy izay_!azain'
ny sentensa. Toy izao : Nalain' ny zaza ny vola ; soratany
Jaona ny taratasy ; hqtarihin' ny soavaly ny kalesy. Ny
'zaza' no mpanao ny verba hoe 'nalaina,' fa ny 'vola' kosa
no lazain 1 ny sentensa, dia mpanao tsy lazaina ny hoe
'zaza ;' 'Jaona' no mpanao ny verba hoe 'soratana,' fa ny
taratasy kosa no lazain' ny sentensa, dia mpanao tsy lazaina
ny hoe * Jaona ;' ny 'soavaly' no mpanao ny verba hoe
*hotarihina,' fa ny kalesy kosa no lazain' ny sentensa, dia
mpanao tsy lazaina ny hoe 'soavaly.'
(5) Ary koa, amy ny sentensa sasany ny__naoiia SP
anaran 9 ny itenenana. Toy izao: Mandehana, ry zaza;
mandrosoa, ry Jaona. Ny zaza no anaran 9 ny itenenana
hoe 'mandehana;' Jaona no anaran 9 ny itenenana hoe
'mandrosoa.'
FAMPIA&ANA 35.
Fan taro kely izay toetry ny naona amin 9 izao sentensa izao, na
XgzMtf ny sentensa izy, na {hhtran 1 ny verba, na tompon-javatra,
na mpanao tsy la zaina f na anaran 9 ny itenenana : —
Mizaha sary ny ankizy. Lasa Ravelo. Madio ny tranon-dralehilahy.
Ny fandrosoan' ny fiangonana dia tsara. Nangalatra ny akohon' olona
»y kary. Ho aiza hianao, ry ikaky? Andosiran' ny olona ny alika
romotra. Tonga ny nahandro. Homana ny olona. Avia ety, # tompo-
kolahy. Naka kitay Rafotsy. Fatratra ny herin' ny hainandro.
Netofirin-dRabe ny goaika.
Ary ny hoe Kaso no anarana enti-milaza ny toetry
ny naona amy ny sentensa ; ary araka ilay voalaza teo,
dm dimy samihafa izany. Dia dimy no isan' ny k ason*
ny naona, sady samy manana ny anarany avy izy.
(1) Raha ny naona no zavatra lazain * ny teny, na
iobjektany, dia Kaso Nominativa izany naona izany.
Toy izao : Tamy ny olona; kapbhiny ny omby ; mpam-
pianatra Ranona; mazbto ny vahoaka.
Ary ny fomban' ny teny milahatra, na ny sentensa, no
isehoan' izany. Fa ny sentensa rehetra, raha ampy ho
sentensa tsara, dia mety mizara na mitapaka roa: (1) Ny
Digitized by
Google
as
lazaina ; ary (2) ny enti-milaza izany. Ary izay lazaina no
atao hoe ny sobjektan* ny sentensa; ary izay enti-milaza
azy no atao hoe ny predikatan' ny sentensa. Toy izao :
Milomano izy. Dia mizara roa izany teny izany: — (1)
izay lazaina, na ny sobjekta, — izy ; (2) izay enti-milaza
azy, na ny predikata, — milomano, Koa amin' izany, raha
hita fa sobjektan' ny sentensa ny naona, dia kaso nomi-
nativa izy.
(2) Raha tsy sobjektaIl , ny sentensa ny naona, fa
■ zavatra ihar an' ny lazain!. ny verba , na izay teny hafa
mahafehy azy, dia Kaso Akosativa izany. Toy izao :
Mamafy ketsa izahay ; mitomany ny zanany izy ;
hahafinaritra any Iboto izany ; lehibe ny fitiavan'
Andriamanitra ny olona ; tahaka any Jaona hiany izany ;
(.hilaza amy ny rainy aho. •) *)
Samihafa kely ny toetry ny naona izay akosativa.
Atnin' izany teny efa nalahatra teo ambony izany (afa-tsy
ny anankiray farany indrindra) ny naona no objekta, na
teny iharan' ny lazain' ny verba mihitsy, fa tsy misy teny
hafa fampikambanana ny verba sy ny iharany. Fa amin'
ilay sentensa farany hoe : Hilaza amy ny rainy aho, dia
misy preposisiona amy eo anelanelan' ny verba sy ny
iharany. Koa amy ny teny maro ny verba tsy azo asiana
objekta fehezin' izy irery ; nefa azo asiana objekta hiany
izy, raha misy ny preposisiona amy eo anelanelan* izy sy
ny verba. Dia toy izao : Miseho amy ny olona izy ;
milalao amy ny zanany Rangahy. Ny teny iharan' ny
verba mihitsy dia atao hoe objekta mahitey, na objekta direk-
ta ; fa ny misy preposisiona kosa dia atao hoe objekta tsy
mahit8y t na objekta indirekta,
(3) Raha tompon-javatra ny naona dia Kaso Posesiva
izany toeny izany. Toy izao : Ny tranon* Andriana ;
hendry ny zanak y ny olona ; ny yohjU'drazazalahy ; ny
herin^ ilay omby.
Fantaro tsara ny toetr' izany teny izany, fa samy misy
naona roa avy izy rehetra. Ny faharba hiany amin* izany
sentensa izany no posesiva ; fa ny naona voalohany (izay
milaza zavatra ananana kosa) dia mety ho uominativa, na
ho akosativa, manaraka ny teny tuikambana atniny. Toy
izao : Vita ny tranonl Andriana, dia nomiuativa ny hoe
trano ; fa raha ovana kely toy izao izy : Manao ny tranon,'
Andriana ny olona, dia akosativa kosa ny hoe trano. Fa
mitovy hiany amin' izy roa ny kason* ny hoe Andriana, fa
samy posesiva hiany izy roa.
Digitized by
Google
24
(4) Italia mpanao tsy lazaina ny naona dia Kaso*
Ablativa * izany. Toy izao : Jeren* ny rahbaka izy ;:
lasan' olona ny lamba ; hanorenanj^r<3*wy trano ny
tokotany.
(5) Raha anaran' ny itenenana ny naona, na teny
enti-miantso azy, dia Kaso Vokativa izany, Toy izao :
Fa tsy izay, ry Foloalindahy ? aza tsiniko, tompoko, fa
tsy nandre aho ; mamindrd fo amiko, Andriamanitra 6 /
FAJTPIASAJTA 36.
Fantaro ny Icasori ny naona amin 9 izao sentensa izao, na nomi-
n a tiva, na akosativa, najposesiva, na ablativa, na vokativa : —
Mahatalanjona ny fandeferan' ny olona amy ny zanany. "Ary man-
dosira ny filan' ny tanora fanahy." Jakoba nanana ondry sy osy ary
omby maro koa. Namindra fo tamy ny rabalabiny izy. Maivana ny
hazo. Kely dia kely ny tranon-dBamatoa. Ho aiza hianao, tompoko-
▼avy ? Andriamanitra mampiposaka ny masoandro amy ny ratsy sy ny
teara. Be ny sampin' ny Hindo, ary dia maizina sy adala ny fon* ny
olona. Very ny zavatr' olona. "Mihanibo tsy sbrapatra, nefa hbmana
ny
el
Manao ahoana ny natsaran ny iranonao, ry saxaiza o. "JNy ntiavana
tsy mialona." Fatratra ny trano vaton' Andriana. Niaraka tamin-
dRabe Ilaivao. Fanta-dralehilahy ny banjo azy, nefa tsy resin-tahotra
izy tsy akory. Manao ahoana ny fambolinao bazo? Feno zava-tsoa
ny tranon' ny mpanjaka.
NT FAMANTARANA NT KASO.
Izay mamantatra tsara ny hevitr' ireo kaso diray ireo
hiany no hahafantatra ny kason' ny naona rehetra, fa
ny tarehirC ny teny kosa no manampy antsika haman-
tatra ny sasany. Dia holazaina kely koa izany :
Ny kaso nominativa sy ny akosativa. Ify tarehin* ny
naona amy ny kaso akosativa dia sahala amy ny
nominativa hiany, afa-tsy ny naona propra, izay asiana
any kosa mialoha azy. Toy izao : —
Mamono ny mamba (akos.) ny olona (nom.).
Mamono ny olona (akos.) ny mamba (nom.).
Mamono ny mamba (akos.) Ikoto (nom.).
Mamono any Ikoto (akos.) ny mamba (no7n.).
Raha sendra R ny litera voalohany amy ny naona
propra, dia miova ho an-d ny any ; ary raha zana-
tsoratra kosa dia tonga an, izy. Toy izao: Mba
* Saro-tadiavina izaytsyi&y ny anarana mety hatao amin' izany. Tsy
gia nitsiny marina ny fibeAHativa, fa izay bisblo azy tsy bita.
Digitized by VjOOQlC
26
titahy an - dRa navalomanjaka anie Andriamanitra ;
matahbra an* A ndriamanitra.
Ny kaso posesira sy ablativa. Mora fantatra kokoa
ireo, fa misy miampy, na miova endrika ny teny. Ary
eamihafa kely ny toetrany.
(1) Amy ny ankabiazan' ny teny dia miampy n\ na
i»ay solony (n-,m-) ny teny milaza ny ananan' ny
tompon-javatra, na ny ataon' ilay manao. Toy izao :
Sezaw'jiy reniny, r an 1 ol ona, hita n* n y vahoaka, haw*
ankizy, tanin-ketsa, resin-kenatra, tompow-bady, voaw-
bala.
Kanefa raha m na n no litera voalohany amin' ilay teny
faharoa, dia tsy ampiana n* intsony izy, fa akatobana
fotsiny. Toy izao: Volomaso (volo-maso), tompqmena-
kely (tompo-menakely}, ronono (ro-nono), voanato (voa-
nato).
Ary koa misy ny teny vitsy izay tsy ampiana n\ na dia
hevitry ny tokony hampiana hiany aza. Toy izao : Atodi-
akoho (atodi-akoho=atocuV akoho), lohasaha (loha-saha
=lohan-tsaha), vava-fasana (=vavam-pa8ana).
(2) Amy ny teny misy na ho vakite niny faran y (in-
drindra fa raha teny misy vakiteny telo na mihoatra)
dia miala ny a amy ny na, ka soloana - izy. Toy izao :
Ohabolanlny ntaolo, lazaininy lehibe, fanjakanlan-
driana, fehezini. olona. Raha latsaka noho ny telo
anefa ny vakiteny, dia miampy n 9 hiany izy indrain-
dray ; ary indraindray kosa dia ny ' hiany no asolo ny
a izay miala. Toy izao : Hena^ ondry, hen* omby.
(3) Amy ny teny misy ka, na tra, ho vakiteniny
ferany (indrindra fa raha misy vakiteny telo, na mi-
hoatra), dia misy fomba tsy mitovy.
i. Raha teny tondroin' ny artikol a ny ilay tompon-
javatra, na ilay manao, dia soloan a y ny a amy ny ka,
na ny tra. Toy izao : Tandrok^ ny omby, na latsa ky
ny olona, tongotrg ny mpandeha, fantatr# ny mpihaino.
ii. Raha tahiny zanats oratra ny litera voalohany
amy ny teny milaza ny tompon-javatra, na ny mpanao
tsy lazaina, ny a amy ny ka, na tra, dia esorina ka
Digitized by
Google
26
soloana-. Toy izao: Embok' akondro, nalatsak' olona,
fototr* aretina, fantatr' olona.
iii. Fa raha renispratra kosa ny litera voalohany
amy ny teny milaza ny tompon-javatra, na ny mpanao,
dia esorina mihitsy ny kg, na ny tra, sady miova ma-
tetika ny renisoratra. Toy izao: Zana-bohitra, afa-
gadra, fe-taona, tra-basy.
Ny kaso vokativa. Matetika misy teny kely fanam-
piny izay ahafantarana ny kaso vokativa. Toy izao:
ry sakaiza, Andriamanitra 6 y ray olona.
Ary koa asiana koma eo alohany, ary koma na izay
fijanonan-tsoratra hafa, eo aoriany koa izy. Toy izao :
Ary lazaiko aminao, tompoko, fa etc.
FAMPIASANA 37.
(1). — Soraty sentensa 10 samy naona komona, na abstrakta, amg
ny kaso nominativa ay akosativa avy ; ary (2). — soraty sentensa 10
samy misy naona propra amy ny kaso akosativa avy,
FAMPIASANA 38.
Soraty sentensa 40 samy misy naona amy ny kaso posesiva sy
ablativa avy> kane/a ataovy 8 avy ny tahaka ny (1) sy ny (2) sy
ny (3 i.) sy ny (4 it.) ary ny (3 iii.)
FAMPIASANA 39.
Soraty stntensa 20 samy misy naona amy ny kaso vokativa avy.
2.— NY GENDRAN' NT NAONA.
Ny naona dia anaran' ny zavatra rehetra, na ny
zavatra manan-aina, na ny tsy manan-aina ; ary ny
manan-aina indray dia miayaka bo laby sy vavy. Koa
ny teny hoe Gendra no enti-milaza ny naona, na
anaran-d^y, na anaram-Sflpy, na anarana mety ho azy
roa tonta, na anaran' ny tsy manan-aina.
Ary misy gendra efatra araka izany : — ny Maskolina,
ny Femenina, ny Komona,sy ny Neotra.
(1) Ny naona izay anar an- da hy dia gendra masko-
lina. Toy izao : Lehilahy, ray, Ikgky, Rangahy, Iboto,
mpandrhfitra.
(2) Ny naona izay anaram-foir^ dia gendra femenina.
Toy izao : Vehiuavy, reny, Ineny, Ramatba, Iketaka,
mpampinono.
Digitized by
Google
27
(3) Ny naona izay anarana iotnbonqn' ny lahy sy ny
cavy koa dia gendra komona. Toy izao : Zaza, blona,
biby, soamly, bmby.
Ny ankabiazan' ny naona toy ireny, raha ampian* ny
hoe lahy na vavy, dia miova ho maskolina na ho femenina.
Toy izao : —
Mas. Fern.
Zazalahy Zazavavy
Ouibilahy Onibivavy
(4) Ny naona izay anaran' ny tsy manan-aina dia
gendra neotra. Toy izao : Trano, seza> satroka, fohitra,
vato.
FAMPIASANA 40.
Fantaro izay gendran' ny naona milahitra eo ambany, na
ma ski Una y nafernenina, na komona^ na neotra : —
Latabatra, Rabe, mpanjaka, arintany, siramamy, biby, rahona, zaza-
vavy, Londona, olona, ankizy, papelika, sakaiza, ranomasina, volana,
ondry, gambo, lehilahy,^ fahendrena, zaobavy, vavahady, anadahy,
hamaintisana, Ralahy, tsorakazo, sabatra, ray^, zanaka, Ibao, tanana,
mpampianatra, miaramila, akoholahy, reny, finoana, ony, zatovo, Ambo-
hirnanga, nana, taona, mpanbmpo, Razafy, kiraro, kisoa, akanjo, Maria,
jiolahy, tendroxnbohitra, Havana.
NY MANAO PABSA NY NAONA.
Ny manao parsa tsotra efa voalaza too. Fa izao kosa
no fanao amy ny naona, raha atao parsa tanteraka.
Andrianaivo niyarotra ny lamban' olona.
naona propra, gendra maskolino, kaso no-
minativa.
naona komona, gendra neotra, kaso ako-
sativa.
naona komona, gendra komona, kaso po-
seaiva.
FAMFIA8ANA 41.
Ataovy parsa tanteraka ny naona amin' izao sentensa izao : —
Ny anabayin-dRabe nomena akanjo. Nianaran' ny ankizimadinika
ny boky fianarana. Ny miaramila nitsapa ny lelan' ny lefona. Manka-
neaa ety hianao, ry Ikoto e, fa antsoin' Ikaky isika. Resin' ny fahamo-
ran' ny mpampianatra ny ditran' ny zazalahy. Davidra namono any
Goliata, Namidin' ny mpandranto ny kafe.
H.— NY ARTIKOLA.
Ny artikola no teny kely eo alohan' ny naona hanon-
dro azy.
Andrianaivo
lamba
olona
Digitized by
Google
28
1.— NY ARTIKOLA MANONDRO.
Teny kely be asa indrindra ny artikola ny, ka dia
hodinihina kely izany. Ny manondro hiany no antony
indrindra : manbndro naona, na izay teny hafa izy.
Toy izao : Naka ny lamba aho ; "ny raatory nkman' ny
maty ; ny takona naman' ny jamba."
Rah a manondro naona izay kaso vokativa ny arti-
kola, dia mazana miova ho ry na ray izany. Toy izao :
Velbma, ry havako ; fa tsy izay, ry ambanilanitra ?
ray olona aman-drahalahy.
Matetika ny teny hoe ilay, ilehy, na ny hoe izay no
atao solon' ny artikola ny. Toy izao : Alao ilay vola
napetrakp tao ambony latabatra ; aiza izay olona teto ?
2.— NY ARTIKOLA PERSONALY.
Ny artikola ny dia tsy fanao amy ny naona propra,
raha tsy amin' izay manondro ny olona iray firenena na
iray karazana. Toy izao : ny Malagasy, ny Englisy.
Fa misy-teny kely ataon ny mpanao gramara sasany
ho artikola personaly, na artikolan* ny naona propra,
izay asolo ny artikola ny. I, Ra, sy Lehy, ary ny
namany no fanao. Toy izao : 7boto, Ifamavo, Lehivao.
3.— NY KIANTBNY NO,
Misy teny kely, na kianteny mampitbkana sy mana-
Imafy, izay namanaman' ny artikola hiany, dia ny hoe
no. Mampiavaka sy manamafy ny sobjekta no an ton*
ny no. Toy izao : "Imena no mahay, ka Imasolahy no
malaza;" izaho no handeha, fa rizareo no hiandry
vohitra; "fitia ta-hanam-be, ka ny sinibe no enti-man-
itsaka, sobiky no enti-manjbno."
m.— NY AJEKTIVA.
Ny ajektiva no teny anampy ny naona hampiseho
ny fombany, na hamaritra ny heviny. Toy izao:
Akanjo tsara ; rano madio ; hazo rrieloka ; trano telo.
1.— NY KARAZAN' NY AJEKTIVA.
Ny ajektiva koa tsy mi.tovy foinba, ka dia zaraina
kely izy.
Digitized by
Google
29
(1) Indraindray ny foniban' ny naona no tiantsika
holazaina, ary maro ny ajektiva no mahalaza izany. Toy
izao : Lehilahy lava ; tany soa ; latabatra lehibe, Koa ny
ajektiva toy izany no atao hoe Ajektiva milaza Koality,
n&fomba.
(2) Fatsy ny fomban* ny naona hiany no tiantsika hola-
zaina, fa indraindray te-hilaza ny isany isika; ary misy
ajektiva hafa karazana indray izay mahalaza izany koa.
Toy izao : Raha ny naona hoe omby no holazaina, dia
mety raha ny fombany no lazaina: omby tsara, na omby
mainty, na omby lehibe angamba izy. Fa mety koa raha
ny isany no lazaina : omby maro, na omby folo t na omby
zato izy. Ny ajektiva toy izany no atao hoe Ajektiva No-
meraly, na Ajektiva milaza Isa.
(3) Ary toy izany koa amy ny tena-zavatra, na vongan-
javatra; ny hakeliny, na ny habeny, no tiantsika holazaina.
Nytenyhoe: Ny vary tsara, ny vary betsaka, nv vary
mena, ny vary kely, dia teny mampiseho izany. Ny hoe
tsara sy ny hoe mena dia milaza ny fomban* ny vary ; fa
ny hoe betsaka sy ny hoe kely dia milaza ny habeny m ba-
rn y ny hakeliny. Ary ny ajektiva toy izany no atao hoe
Ajektiva milaza Koantity, na ny Habeny mbamy ny Hakeliny,
Koa zaraina telo ny ajektiva araka izany heviny
izany : dia ny Ajektiva milaza Koality sy ny Ajektiva
Noraeraly sy ny Ajektiva milaza Koantity.
FAMPIASANA 42.
Asto ajektiva milaza koality izao naona izao : —
Sary, zaza, fitaratra, ahitra, ondry, batery, havana, tendrombohitra,
ony, omby, vatolampy, papelika, alika, ranomasina, andriandahy, ala,
rano, lakana, andro, volana, loharano, boky.
FAMPIASANA 43.
Fantaro ny karazan* ny ajektiva amin' izao sentensa izao, na
ajektiva milaza koality , na nomeraly, na milaza koantity : —
Lavitra ny lalana ary be ny hatsiaka, nefa maro ny olona antitra sy
oaa no hitako tao. Ny olona sasany tsy tia raharaha mafy. Ao amy ny
tany mafana no anirian' ny voankazo mamy. Vitsy ny olona mbola
tanora no tonga. Itondray rano mangatsiaka madio aho. Nipoa-basy
ny miaramila rehetra. Ny Andriana nanome ny olona vola betsaka.
Kirobo telo no n i vidian a ko azy. Misy pejy zato lty boky ity. Akoho-
kely mahantra paohiu' ny papango lozabe. Nomena tehina volafotsy
isv rehetra. Manana akanjo tsara sy madio izy. Eksodosy no boky
faharoa eo amy ny Baiboly, ary Levitikosy no fahatelo. Tsy natory ny
alina tontolo izy. Vorona lehibe indrindra ny ostritsa, nefa adaladala.
1.— NY AJEKTIVA MILAZA KOALITY.
Izany dia ajektiva izay jlazantsika ny fomban , ny
zavatra tenenintsika. Toy izao : vato mafy, olona sahy.
Digitized by
Google
30
Raha avak avah ana kokba ny ajektiva izay milaza koa-
lity, dia misy toy izao izy : —
(1) Ny koaHty na ny fomba sasany dia fantarin' ny
sen sa hiany. Toy izao : laraba fotsy, voninkazo manitra,
vato mafy, rano mangidy.
(2) Ny koality sasany dia fomban* ny zavatra raha
oharina na ampitahaina amy ny zavatra hafa izy. Toy
izao : trano lehibe, lehilahy matanjaka, mahazaka fohy,
havoana avo.
(3) Ny ajektiva sasany dia negativa hiany, na milaza
ny koality ho tsy ananana. Toy izao : olona tsy marina,
hazo tsy mahitsy, zaza tsy hendry.
2.— NY AJEKTIVA j NOMERALY.
Ny ajektiva nomeraly dia roa karazana: (1) Ny
mifetra, (2) ny tsy mifetra.
(1) Ny ajektiva nomeraly mifetra dia ajektiva
milaza isa, nefa mametra azy. Toy izao : Miaramila
roci-polo, ondry zato, ny toko fahatelo, ny andro faha-
fito.
Roa no anarana ahafantarana izany ajektiva nomeraly
mifetra izany. (a) ny Kardinaly, (b) ny Ordinaly.
(a) Ny Kardinaly dia milaza ny isan-javatra fotsiny
hiany, ka valin' ny hoe Jyry. Toy izao : isa, roa, tdo,
di mam polo.
(b) Ny Ordinaly dia milaza ny isan-javatra manaraka
nj tilaharany kosa, ka valin' ny hoe Jahafiry. Toy izao :
voulbhany, faharba, fahatelo, fahadimarn-pblo.
(2) Ny ajektiva nomeraly tsy mifetra dia ajektiva
milaza isa, fa tsy mametra azy. Toy izao : Omby
mtsy ; ny olona rehetra.
Tsy dia raaro loatra izy ireny, fa izao no ankabiazany :—
rehetra, sasany, hafa, maro, maromaro, vitsy, vitsivit$y,
tontblo, betsaka, dahglo.
3.— NY AJEKTIVA MILAZA KOANTITY.
Ny ajektiva sasany dia milaza ny koantitin' (na ny
babeny mbamy ny hakeliny) ny tena-zavatra, na ny
vbngan-javatra. Toy izao : siramamy betsaka, hena kelp.
Ny teny hoe be, betsaka, Jeely, sasany, no saiky mahata-
pitra azy ireo.
Digitized by
Google
31
FANJDAHARANA NT AJEKTIVA ARAKA NT HEVINY.
(1. Fantatry ny sensa Fotsy
I. Koality ...< 2. Ampitahaina amy ny zavatra hafa Lava
(3. Negativa Tsymarina
{/i\ mr:e^« 5 (*) Kardinaly Telo
(1) Mifetra -[ (fc) Grdinaly Fahatelo
(2) Tsy mifetra Maro
HI. Koantity Be
FAMPIASANA 44.
(\). — Fantaro ny toetry ny ajektiva amir? izao sentensa izao, na
milaza iea mifetra na tsy mifetra, na ajektiva milaza nykountitin*
ny tena-zavatra : —
Feno olona ny efi-trano telo. Milentika ny sambo maro. Faly ny
vahbaka tao amy ny vbhitra rehetra nalehany. Samy nandray ny azy
avy izy daholo. Miaramila diman-jato lahy no niaraka taminy. Kely
loatra ny ranomainty, kanefa be ny mpanoratra. Ity no voalohany, ary
io no faharoa. Ahitra be dia be no hanin' ny soavaliko. Vitsy hiany
ny ankizimadinika hitany tao, sahabo ho roa-polo angaha ; fa teo amy
ny sekoly anankiray dia tsy omby enim-polo izy. Mitabataba Antana-
narivo rehetra. Misy zanakazo sasany izay tsara indrindra. Haharitra
hadim-pamantaianandro telo ny fianarana. Nahazo sikajy nisesy izy
rehetra. Mangidy ny voankazo sasany. Isaky ny Zoma tonga ao hiany
izy, sady maromaro no tia ny zavatra amidiny. Ny dlazantsara noso-
ratany Jaona, toko fahatelo, andininy fahafito.
fZj* —Fantaro izay kardinaly sy izay ordinaly amin* izao ajek-
tiva nomeraly izao : —
Iray, zato, fahasivy, folo, voalohany, dimy, fahatelo-polo, roa, farany,
arivo, tapitrisa, fahadiman-jato, valo-polo amby roa arivo, roa hetsy.
2.— NY FIOVAJT NY AJEKTIVA.
Telo samihafa ny fomba fiovan' ny ajektiva. Miova
manaraka ny Degreny sy ny Tensany ary ny Modony izy.
1.— NY DEGBEN' NY AJEKTIVA.
Mampiseho ny fomban' ny naona ny ajektiva. Ka-
nefa tsy dia mitovy tsy akory ny ananan* ny naona izay
fomba lazain* ny ajektiva. Misy ny manam-be ary
misy ny manana kely ; koa miova kely ny ajektiva
araka ny halemen' ny filazany ny naona ho manana
ilay fomba, na ny hamafin' ny filazany azy, na araka
ny Degre.
Indraindray atao tsotra ny filazan' ny ajektiva ny naona.
Toy izao : Lamba fotsy ity ; olona lava Bakoto. Miova
indray ny ajektiva raba misy zavatra roa awpitahaina sy
ampifanoharina. Toy izao: Lamba fotsi fotsy kokoa noho
ny ahy ity ; olona lava kokoa noho izaho Bakoto. Ary
koa, ny ajektiva niatetdka mampiseho ny naona ho manana
ny fomba mihoatra noho ny zavatra rehetra izay sendra
Digitized by
Google
32
heverintsika sy ampitahaintsika. Toy izao : Ity no lamba
fotsy indrindra;: Rakoto no lava indrindra amin'izy rehetra.
Dia telo ny degren* ny ajektiva.
(1) Raha tsotra ny filazan* ny ajektiva, dia Positiva
By degreny. Toy izao : Zazalahy hendry.
Mizara kely anefa ny degre positiva. (1) Misy ny posi-
tiva milaza tsotra ka tsy miova akory. Toy izao : Zaza-
lahy hendry. (2) Fa indraindray hakelezina, na andatsa-
hana, ny hevitry ny ajektiva. Toy izao : Zazalahy hendri-
hendry. (3) Indraindray kosa hamafina ny filazan' ny
ajektiva. Toy izao : Zazalahy hendry dia hendry, Dia
telo no fomban' ny degre positiva : ny Positiva Tsotra, ny
Positiva Diminotiva, sy ny Positiva Emfatika.
(2) Raha ny mampitaha zavatra roa no anton' ny
ajektiva, dia Komparativa no anaran* ny degreny. Toy
izao: Lehilahy fohifdhy kokba nbho izy aho.
(3) Raha ny zavatra anankiray no ampitahainaamy
ny zavatra maro ka lazaina ho manan-tombo noho izy
rehetra, dia degre Soperlativa izany ajektiva izany.
Toy izao : Izy no tany sba indrindra.
FAMPIASANA 45.
A 8io teny hahhva izao ajektiva izao ho diminotiva, sy ho emfa-
tika sy ho komparativa ary ho soperlativa : —
Ijehibe, hendry, mavo, antitra, vitsy, aro, maivana, mavesatra, mainty,
ma fan a, mena, irarina, maotina, maizina, fotsy, mahery, manify, etyy
mangatsiaka.
Atavvy toy izao ny fandaharana azy :—
Positiva
Komparativa
Soperlativa
Tsotra | Diminotiva
Emjatika
Lehibe
Hendry
FAMPIASANA 46.
Adikao izao sentensa izao, ary tsipiho ny ajektiva rehetra, ka
asio famantarana ny degreny mitaingina eo amboniny : —
Izy tanbra kokba nbho izaho. "Raha lava ny tanety misy fisainana.'*"
Dombodombo ny antsy. England a dia tany kely dia kely raha ampita-
haina amy ny tany sasaDy.. Iza no mamimamy kokba, io fa ity ? Ame-
rika no lehibe indrindra amy ny kontinenta. "Maro hiany ny hazo, fa
ny fary no mamy." Ny Oseana Atlantika dia lehibe kokoa noho ny Oseana
Indiana. Ny zavatra maitsomaitso no tiany. Tsara dia tsara ny sora-
tanany. Mafy ny hazo ; mafimafy kokoa ny vy ^ fa mafy indrindra ny
Digitized by
Google
33
tsy. Lalinadia lalina ny ranomasina. Be ny olona adaladala. Nj
nraka inavesabesatra kokoa noho ny volafotsy. Ny Misisipy no renirano
lava indrindra amia' izao tontolo izao. Avo rahateo ny trano, fa mbola
asondrqny ho avoavo kokoa. Ny andro malomaloka no mahafinaritra.
Maotina dia maotina Kazafy. "Ny zanaka hendry mampahafaly an-
drainy."
2.— NT TENSAN' NT AJEKTIVA.
Miova ny tarehin' ny ajektiva sasany manaraka ny
andro nisian' ny fpuaba lazaina, na taray ny andro lasa
izany, na toeny ankehitriny, na zavatra mbola ho avy.
Toy izao : Jfaloto, waloto, haloto.
Koa tensa no anarana enti-milaza ny fiovan* ny teny
mampiseho ny andro nanaoyana na nisian' izany.
Ary telo ny tensa, dia ny Presenta (ankehitriny) sy
ny Preterita (lasa) ary ny Fotora (ho avy). Izay ajek-
tiva misy ma mialoha azy no hita ho raanana tensa
indrindra ; fa ny m miova ho n raha milaza ny lasa . ary
ho h raha milaza ny ho avy.
Presenta. Preterita. Fotora.
wa-dio wa-dio ha~dio
ma-hery na hery Aa-hery
ma-lalaka raalalaka &a-lalaka
ma-zoto na-zoto Aa-zoto
Maro anefa ny ajektiva no tsy miova akory, na pre-
senta, na preterita ; fa raha milaza ny fotora kosa izy >
dia ho no mialoha azy.
Presenta, Preterita* Fotora,
Tsara tsara ho tsara
Batsy ratsy bo ratsy
Marina marina ho marina
Meloka meloka ho meloka
FAMPIASANA 47.
Forony sentensa efatra avy misy ajektiva izay tensa presenta
sy izay tensa preterita sy izay tensa fotora,
FAMPIASANA 48.
Adikao izao sentensa izao, ka fantaro ny tensan* ny ajektiva,
dia asio pres., na pret., na fot., mitaingina eo amboniny ho
Jumantarana azy : —
Ratsy fanahy Ahaba mpanjaka. Rahovianane ho hendry hianareo?
Nazoto nianatra ny Soratra Manna Timoty. Tea hafana ny andro
rahampitso. Maloto sy be vovoka ny trano. Ny mpanompo ntalainm
mahafaty antoka ny tompony. Lehflahy nahery Goaliata, fa Davids
rtovolahy mbola tanora naharesy azy. Avy ny taom-baevao. Ny olona
Digitized by
Google
34
Bo maro. Trano tsara no nataony Solomona tao Jeroaalema. Ny kamo
omeny Satana raharaha. Ny naleray tongotra By ny jamba nositraniny
Jesosy.
3.— NT MODOIT NT AJEKTIVA.
Miova kely indraindray ny toe-pilazan' ny ajektiva
sasany, fa azo atao teny roandidy, na teny railaza
faniriana izy.
Koa Modo no teny en ti- milaza ny fio van- teny tahaka
izany. Rah a mandidy izy, dia Modo Imperativa no
filaza azy ; ary rah a milaza faniriana kosa, dia Modo
Optativa izy. Toy izao : —
Imperativa : Mahereza, mazotoa, faingana.
Optativa : Tsara, marena, fotsia.
FAMPIASANA 49.
Forvny sentensa folo avy izay misy ajektiva mandidy, na
imperativa, ay izay misy ajektiva maniry na optativa.
HY HAHAO PABSA NT AJEKTIVA.
Izao no fanao amy ny ajektiva, raha atao parsa
tanteraka.
Olona raahery kokoa io ; vahoaka betsaka ; ny zaza
tanora indrindra.
mahery
betsaka.
tanora.
ajektiva milaza koality, degre komparativa,.
mamaritra ny naona hoe olona.
ajektiva nomeraly tsy mifetra, degre positiva,
mamaritra ny naona hoo vahoaka.
ajektiva milaza koality, degre soperlativa,
mamaritra ny naona hoe zaza.
FAMPIASANA 60.
Atttovy parsa tanteraka ny naona sy ny ajektiva amiri* izao
sentensa izao :—
Ikoto manana satroka tsaratsara kokoa noho ny any ny sokfny. Man-
utaroiadana no avo indrindra amy ny trano rehetra eto Madagaakara.
vitay ny sambo tonga any Toamasina. Ny voankazo aaaany namidiny.
Ny olona marary dia maniry ny maraina ho tonga. Fotrifotsy ny trano.
Ny enta-maToaatra indrindra no nataony ho anjarany. Mafy dia mafy
my ady. Yelbma, aoava tsara.
IV.— NT PEONAONA.
Ny pronaona no teny asolo ny naona. Toy izao :
Tsy eto Rakoto, fa nody izy ; nandeha izahay.
Digitized by VjOOQlC
35
KA&AZAH* HY P&OffAOVJL
Mizara kely koa ny pronaona.
(1) Ny pronaona sasany misolo ny anaran' olona ay
zavatra fotsiny hiany. Toy izao : Tsy ao Babe, fa nody
omaly izy ; aza manao izany hianao. Ny hoe 'izy' dia
misolo ny anarana hoe 'Babe 1 fotsiny hiany ; ny hoe 'hia -
nao' dia misolo ny anaran' izay itenenana. Ireo no atao
hoe Pronaona Per sonaly, n& pronaona misolo olona sy zava-
tra.
(2) Ea misy ny pronaona sady misolo no miapkiqa ay
miray amin' izay naona na pronaona hafa koa. Toy izao :
Hitako ny lehilahy izay nanome ny vola ; isika izay vory
eto. Ny hoe 'izay' dia misolo ny naona hoe 'lehilahy'
sady miankina aminy ; ny hoe 'izay' amy ny ohatra faharoa
dia misolo ny pronaona hoe 'isika* sady miankina aminy.
Koa pronaona Relativa no anarana ahafantarana ireo, na
pronaona milaza sy miankina amy ny teny ha/a.
(3) Ary koa, enti- inanontany olona By zavatra ny pro-
naoua sasany. Toy izao : Iza Rakoto ? Inona ny fahen-
drena ? Ireo no atao hoe Pronaona Interogativa, na pro-
naona erU-manontanv.
(4) Misy ny pronaona izay tnah ayita zavatra roa : in-
draindray ajektiva izy, ary indraindray pronaona hiany.
Toy izao: Nandeha/tty olona ity; oloua/t£y. Amy ny
sentensa voalohany 'ity' dia mikambana amy ny naona
'olona' ka azo lazaina ho ajektiva ; fa amy ny sentensa
faharoa kosa dia pron aona solon' ny anaran' ny olona ny
hoe 'ity.' Dia Pronaona Ajektiva no ataon' ny olona
anaran' ireny ; atao hoe Demonstrativa koa izy.
Dia mizara efatra ny pronaona manaraka ny tsy fito-
vian' ny fombany : dia ny Personaly sy ny Relativa ey
ny Interogativa ary ny Ajektiva.
1— NY PRONAONA PERSONALY.
Ny pronaona izay asolo ny anaran' olona sy zavatra!
fotsiny hiany no atao hoe Pronaona Personaly. Ary
izao no soloa ny : (1) ny olona miteny ; (2) ny olona ite-j
nenana ; (3) ny olona na ny zavatra tenenina.
Izay misolo ny olona miteny no atao hoe persona
voaloh any ; izay misolo ny itenenana no atao hoe persona
faharoa ; ary izay misolo ny tenenina no atao hoe persona
fahat elo,
Indraindray anefa ny pronaona izay persona faharoa
no soloa ntsika pronaona izay persona fahatelo. Toy izao:
. Ho aiza izato izy $ Akory izatey izy, tompoko e ?
Digitized by
Google
Koa karazana anefa ny pronaona personaly. Ny
sasany dia teny mitpkana sy mahaleo tena. Toy izao :
izafio, izy, izahay* Fa ny sasany kosa dia atohy amy
ny teny hafa. Toy izao : nataq&o, satrqwy, tranonay.
Koa ny pronaona atohy amy ny teny hafa toy izany
no atao hoe Sofiksa. Ary roa samihafa ny antony.
Matetika izy dia solon' ny tompon-Javatra, indrindra
fa raha akambana amy ny naona. Toy izao : ombinao,
famnfsika, taratasiwffreo. Fa raha akambana amy ny
verba, na amy ny naona verbaly kosa izy, dja mpanao
izy — ilay mpanao tsy sobjektan' ny sentensa, na mpanao
tsy lazaina. Toy izao : kapohiAo, ilazhnareo, fantatrp.
Ny naona hoe tena dia tonga pronaona personaly koa
ii atetika. Toy izao : Efa mahaleo tena izy ; ny zaza tsy
inaharo tena ; lehilahy mandoka tena hianao.
2.— NY PRONAONA EELATIVA.
Ny Pronaona Eelativa no pronaona izay mi ankina sy
miray amy ny naona, na ny pronaona hafa. Toy izao :
Aiza ny vola izay na petrak o teto ?
Ny hoe izay sady misolp ny anarana hoe vola no mian-
kina ajijiny sy maineriua azy indray. Ary raha tsy misy
naona, na pronaona eo amy ny sent en sa aza, misy hiany
ao an-tsaintsika. Toy izao : Izay hitako no lazaiko. Tsy
misy naona iankinan' ny 'izay,' raha ny vaki-teny no
lieverinu ; fa raha fenoina kely ny teny, dia misy hiany :
izay (zavatra na heyitra) hitako no lazaiko.
Izay no pronaona relativa amy ny teny Malagasy.
Kaneia mety ho pronaona ajektiva koa ny izay. Toy
izao : Nisy izay olona izay.
3.-NY PRONAONA INTEROGATIVA.
Ny pronaona izay enti-manontany no atao hoe Pro-
naona Interogativa.
Iza, zuvy; inona 9 jgninonaj aniza, qnjbvy, no izy.
4.— NY PRONAONA AJEKTIVA.
Ny pronaona izay mahavita zavatra roa, dia ny
vitai a' ny ajektiva sy ny vitan* ny p ronaona, no atao
hoe Pronaona Ajektiva, na Pronaona Demonstrativa.
Digitized by
Google
37
Ary toy izao ny fomban' ny pronaona ajektiva :
Iny,
io,
ito,*
itony,
itsy,
iroa, iry.
Ircny,t
ireo,
ireto,
iretony,
iretsy,
ireroa, irery.
Izany, §
izao,
izato,
izatony,
iza tsy,
izaroa, izary.
Matetika ny pronaona ajektiva no akambana amy ny
pronaona personaly. Toy izao :
Io izy io. Izany aho izany. Nataoko ity & . . . .
Ary akambana amin* ilehy koa ireo. Toy izao : He-
hity, ilehio, ilehiroa, ilehitsy, ilehiretsy, ilehireto.
FANDAHARANA NT PRONAONA AHAKA NT HEVINT.
/Persona 1, Izaho, izahay.
L Personaly < Persona 2, Hianao, hianareo.
(Persona 3, Izy.
2. Relativa Izay.
3. Interogativa Iza, inona.
4. Ajektiva. Ity, izany.
FAMPIASANA 61.
Fantaro izay Jcarazan' ny pronaona amin' izao sentensa izao,
na ny personaly, na ny relativa, na ny interogativa, na ny
ajektiva, ha samy atbkantokdny, ne/a ataovy miray laharana ny
mitovy karazana : —
MiDetraha aty anilako hianao. Iza no tadiavinao? Io no izy. Aza
mamono tena foana hianareo. Mankany amy ny vohitra izay nalehan-
m ___ w airy ta-hahita azy. Aniza ilehy soavaly? ^ m
izy. Na inona na inona ataqntsika, dia fantatr* Andnamanitra izany.
Zakaiosy te-hizaha any Jesosy izay Izy. Nandeha, hono, izay lehilahy
izay. Filazantsaranao angaha itikitra ? Tsia, madio tsara ny ahy, fa
fay mba maloto tahaka iny. Iza ary no tompqny? Hplazaiko aminao
izay toetry ny hendry. Ny manetry tena no tian' Andnamanitra. Anap,
sa aniza, ny vola ? Mianatra any amy ny sekoly izy. Izay te-hoyonjena
tsy maintsy mahafoy ny ratsy. Anmona io vohitra andrefantsika io?
Uazaq ilehy hevitsika izy. Jereo iry masoandro ambonin'ny lohanao iry
ka ekeo fa misy tokba ny nanao azy.
2.— NT FIOVAJP NT PRONAONA
Boa no fomban' ny fiovan' ny pronaona : miova
manaraka ny Nomero, na ny Isany izy, sy manaraka
ny Kaso, na ny Toeny koa.
* Ito tsy mba fanao loatra ; nefa ny hoe taon»ito dia mampiseho azy.
t Ny misy re ao anatiny dia pjoraly.
§ Ny misy za ao anatiny dia fanao amy ny miafinafina.
Digitized by
Google
38
1— NT N0MER01T NY PRONAONA.
Misy ny pronaona sasany izay enti-mi solo ny zava-
tra anankiray hiany ; ary misy ny sasany izay misolo
hatr amy ny roa nohojniakatra.
Izay misolo ny anankiray no atao hoe Nomero
Singolary ; ary izay misolo ny mihpatra jiohoL ny iray
no atao hoe Nomero Ploraly. Toy izao :—
Pers.
Ajek.
Singolary,
Izaho, aho, ko.
Hianao, nao.
Izy, ny.
Iny
Io
Itikitra
Ploraly.
Isika, izahay, ntsika, nay.
Hianareo, nareo.
Izy, ny.
Ireny
Ireo
Iretikitra
2.— NT KASON' NY PRONAONA.
(1). Ny Pronaona Personaly.
Ary ny isan* ny kason* ny pronaona personaly dia
sahala am y ny any ny naona.
Vakio kely indray ny efa voasoratra teo (pejy 21-24)
milaza ny kason' ny naona, izay miova manaraka ny
toetrany eo amy ny sen ten sa, fa toy izany hiany koa ny
pronaona.
Ary izao no izy raha atambatra :
s
1
1
#
I
NY KASON' NY PRONAONA PERSONALY.
NOMINATIVA.
Akosativa. Posesiya st Ablamva.
1.
2.
3.
1.
2.
3.
Izaho, aho.
Hianao.
Izy.
Ahy, kp.
Anao, nao.
Azy, ny.
Ahy, ko, p.
Anao, nao, ao.
Azy, ny, n\
( Isika.
( Izahay.
Hianareo.
Izy.
f Antsika, ntsika.
( Anay, nay.
Anareo, nareo.
Azy, ny.
f Antsika, ntsika, tsika.
( Anay, nay, ay.
Anareo, nareo, areo.
Azy, ny, n\
Ary izao koa dia teny fanao izay solon' ny pronaona
personaly : —
Digitized by
Google
Mas.
Ialahy, itena.
Ilehity, ilehiroa, etc.
Baondriana, raondriako.
By se, ise.
Hehireto, ilehiretsy, etc
Hianareo, ise.
Zalahy, ry zalahy.
Zareo, ry zareo.
Singolary,
Ploraly.
Fem.
Itena.
By nao, reninao.
Indr£, indriako.
Betsy.
Betsy.
Betsiana, na ratsiana.
Zavavy, ry zavavy.
Ary ny fanao fanakarabanana ny pronaona sofikea
amy ny teny hafa, dia misy toy izao : —
(1) Amy ny teny betsaka dia akambana amy ny
teny fotsiny hiany ny sofiksa, sady samy tsy miova izy
roa.
Naona.
8. Vola
Vola&o
Yolanoo
Volany
P. Volaway
YolanUika
Yol&nareo
Yol&ny
(2) Fa raha teny misy vakiteny telo na mihoatra
izy, ary ny ante-penolta /Vakiteny alohan' ny manolotra
nyjgrgny) no misy aksenta, sady ka, na na, na tra, no
▼akiteniny farany, dia miala ny ka, na, na tra, na ny a
farany amin' ireo vao asjana ny sofiksa.
Verba.
Prepo8i8iona,
Azo
An-ila
Azoko
An-ila&o
Azonao
An-ilanao
Azony
An-Hany
Azonay
An-ilanay
AzontsiJca
An-ilanfet&a
Azonareo
An-ilanareo
Azony
An-ilawy
Naona.
Verba.
8. Satroka
Afaka
Satroko
Afaifeo
Satrokao
Afakao
Satroky
Afaky
Satrony
Aiany
P. Satrokay
Aiakay
Satrofci&a
Afatsiba
Satrokareo
Aiakareo
Satroky
Afaky
Satrony
Af&ny
Digitized by
Google
40
Naona. Verba.
8. Harona Tandremana Itsanganana
Haro&o TandremaAro Itsangana&o
Haronao Tandreroawao Itsangananao
Harony Tandremany Itsanganany
P. Haronay Tandremaway Itsangananay
Harorafot&a Tandremantei&a Itsangananfei&a
Haronareo Tandremanareo Itsangananareo
Harony Tandremany Itsanganany
Naona. Verba.
8. Hevitra Fantatra
Hevitro Fantatro (Fantafa) indraindray)
Hevitrao Fantatrao
Hevitry Fantatry
Heviny Fantany
P. Hevitroy Fantatray
Hevitsika Fantafoi&a
Hevitrareo Fantatrareo
Hevitry Fantatry
Heviny Fantany
Raha amy ny penolta (vakiteny manolotra ny far any)
kosa ny aksenta, na dia ka, na, na £ra aza no vakiteny
farany, dia tsy miova hiany ny ankabiazany.
Naona.
Laoka
Laoka&o
Laokanoo
etc.
Verba.
Zaka
Zakafco
Zakanao
etc.
Naona*
Ditra
Ditrafco
Ditranao
etc.
Naona.
Heoa
Hena&o
Henanoo
etc.
Verba.
Afatra '^^.
Afatra&o
Afatranao
etc.
Verba.
ALona >*«,
ALona&o
Aldnanao
etc*
Misy hiany anefa ireo izay anariana ka, na, na tra t
indraindray. Toy izao : Trany, taowy, etc. Samihafa
koa no janao amy ny teny iray. Toy izao : Tratra&d,
tratro, trkko, dia samy fanao.
(2). Ny Pronaona Interogativa.
Ny pronaona interogativa mipva kely koa man araka
jay kaspny. Toy izao :
Nominativa. Akosativa sy Poscsiva.
Iza Am**
Zovy Anjovy
Inona Aninona
Digitized by
Google
41
FAMPIA8ANA 52.
Fantaro ny nomeron 1 ny pronaona personaly sy ny kasony ary
ny personany arnirC izao sent en sa izao : —
Nentiny tany amiko ny akanjony. Ny masoandro no fanazavana
mntaika. Omeko anao ny volako. Mankanesa ety amiko hianareo. ^y
mirahalahy ny soavaly. Firy moa ny olona efa"hendrinao ? Niseho tam- *
poka taminay izy, ka taitra tery izahay. Nankaiza rizareo ? Ny satrok*
olona tfip namidiny taminay. Tsia, ^avan' ialahy foana izany. Antsika
hiany io. Andeha, ilehiretsy. Nalotonay io rano io. Aiza ny solaitry *
ny ankizy. Mitsangantsangana eny ala-trano rizalahy. Hianao angaha
tsy mihevitra ny hahasoa anao. Tany aminao aho anikehe o. Taiza re
186 no tsy hitako tep ? Io omby io efa matavinareo. Tsy hitako izay »
nam etra halo iiehy boky nampindraminao ahy. Atplory ahy ny sary.
Taminay va io ? Namaky ny taratasy tamintsika izy. Ho avonao va ny »
ampiantaninao ? Toa tsy inoanareo ny teniko. Azy ho azyTzany. Izy
sy rainy samy tao. Ahoana no niantsoanao ahy ? Tany efa soako lahy '
iaany.
FAMPIASANA 53.
A 8io sofiJcsa izao teny izao, kane/a samy ataovy izy rehetra, na
ny singolary, na ny ploraly : —
Trano, imaso, katsaka, laona , fanda tsaka, tanana, andrasana, f ahitra,
firenena, fetra, vahoaka.
NY MANAO PABSA NT PRONAONA.
Izao no fanao amy ny pronaona, raha atao parsa
tanteraka :
Novonoiko ny alika romotra izay nanaikitra ny 1
zanany. Iza no handeha P Anao ity vola ity.
-ko pronaona personaly sofiksa, persona voalohany, nomero
singolary, kaso ablativa.
May. pronaona r elativa miankina amy ny hoe alika.
-ny pronaona personaly sofiksa, persona fahatelo, nomero
singolary, kaso posesiva.
pronaona interogativa, kaso nominativa.
pronaona personaly, persona faharoa, nomero singolary,
kaso posesiva.
ity. pronaona a j ektiva, kaso nominativa.
FAMPIASANA 54.
Ataovy parsa tanteraka ny naona sy ny ojektiva ary ny
pronaona amin' izao sentensa izao : —
Tsy hitany loatra izay heyitr' izany. Diso lalana hianareo. Aniza
nyomby ? *'Koa tbky no omenay anao, Kabodonandrianampoinimerina,
andrao ataonao hoe : Ankizy ireo, ary zaza maits o volo." Ary izao no
ataoko aminao koa, ry ilay sakaiza. Faly sy ravoravo aho raha tsardan'
ny Manjaka. Nitady azy eran' ny tanana izahay ; Inona ity, ry ilehi-
retsy ? "Tanana ankav ia By hayanana, ka izay didia-maharary."
Digitized by
Google
42
V.— NY VERBA.
Ny verba no teny enti-milaza zavatra, na ny ataon*
jayatra, na ny qtaoamin-jaY&tra, na ny ^um-javatra,
na ny ^-jayatra avy a my ny atao. Toy izao : Miha-
zakazaka ny olona ; soratana ny taratasy ; misy trano ;
tafandry ny zaza.
Kanefa misy hotandreman' ny mpianatra kely amin'
izany, fa tsy ny verba hiany no azo enti-milaza zavatra,
fa ny teny sasany koa aza, na dia tsy tena asany sy foto-
draharahany aza izany. Dia toy izao : —
Ny naona Lehilahy Babe
Ny ajektiva Malaina izy
Ny pronaona Anay ny zavatra
Ny adverba • Tao nianao
Ny preposisiona Anilanao ny hazo
Fa raha t&nana amin' izany zavatra efatra voalaza too
ambony izany ny hevitry ny verba, dia mora avahana amy
ny teny hafa izy. Izay teny enti-milaza ny alaon-javatra,
na ny atao aminy, na ny fisiany, na ny toetrany avy amy
ny atao, no verba sady ny milaza no asany indrindra. Ny
manavaka ny_verba sy ny ajektiva hiany anefa no tokon y
hanahirana ny mpianatra.
1.— NT KABAZAN' NT VERBA.
<? Ny verba koa dia zaraina kely.
(1) Amy ny verba sasany ny atao izay lazainy dia toa
miala amin' flay manao ka mihatra, na mifindra amy ny
hafa. Toy izao : Nitifitra ny goaika Babe ; ny soavaly
mandaka ny zaza. Ny hoe 'nitifitra' no verba milaza ny
nataon-dRabe, ary ny nataon-dRahe dia mihatra na mijindra
amy 'ny goaika; 1 ny hoe 'mandaka* no verba milaza ny
ataon' ny 'soavaly/ ary ny ataon* ny 'soavaly* dia mihatra
na mifindra amy ny 'zaza.' Koa ny verba misy objekta*
i hara ny toy izany no atao hoe Verba Transitiva. (K^w*. .-u-+
(2) Fa amy ny verba sasany kosa ny atao f na ny toetra
izay lazainy dia tsy mifindra amy ny hafa akory, fa eo
amin' ilay manao, na ilay misy ny toetra hiany no iafa-
rany. Toy izao : Matbry ny saka ; mitsangantsangana ilay
olona. Ny hoe 'uaatory' no verba milaza ny ataon' ny
'saka,' fa ny ataon 1 ny saka tsy mba mifindra amy ny hafa,
fa toetry ny tenany hiany ; ny hoe 'mitsangantsangana' dia
verba milaza ny ataon' ilay olona ; fa ny ataony tsy
mifindra akory, fa eo amin 9 izy mitsangantsangana hiany
* Vakio ao amy ny pejy 23 ny amy ny objekta.
Digitized by
Google
43
no iafaran' ny ataony. Koa ny verba izay milaza toetra
na ny atao tsy mifindra no atao hoe Verba Intransitiva.
^ Koa amin' izany ny verba dia zaraina roa : ny Tran-
sitiva sy ny Intransitiva.
Betsaka ny verba no roety ho transitiva sy ho intransitiva
koa, manaraka ny toetry ny.teny tpisy azy. Toy izao:
Manor atra taratasy aho (trans.) ; manoratra tsara izy
(intrans.). Mitomany ny zaza (intrans.); mitomany an-
dreniny ny zaza (trans.). Miteny avokoa ny olona
i intrans.) ; miteny azy izy (trans.) ; miteny aminy izy
trans.).
FAMPIASANA 66.
Fantaro izay verba transitiva sy izay intransitiva amin* izao
sentensa izao : —
Mijlomano Iboto. Mampiady akoholahy ny ankiaimadinika. Kapo-
fciny mafy ny ondry. Maniry ny ahitra. Ny alika nijiaza ay amboadia
ka nisambotra azy. 4iaa no hitsangantsanganantsika anio? Tany bo
kasa nahafatesako. Nirodana ny auipiantany. Ny mpisarivy naihandr*
ny Lena. A&a mihetsiketsika. Omaly no nandraisany vola. Namango
totohondry ny sasany izy. Mahery misasasasa ny rivotra. Natiuny
an-keriny ny zavatr' olona. * "Miyadika imaso, toy ny tandrok' ondry.
Andriamanitra no mampiposaka ny masoandro isa-maraina sy mampilen-
tika azy isan-kariva. Nalany baraka loatra ny namany. Mandositra
lavitra ny soavaly. "Toko no tadiavina, ka vato no Mta," Hianatra
gramara isika. Iza no anaovanareo ny varavarana? "Aza mitady tany
malemy hanorenam-pangady . "
FAMPIASANA 66.
Soraty sentensa 10 avy izay misy verba transitiva sy izay misy
verba intransitiva.
FAMPIASANA 57.
Izao verba manaraka izao dia qsivy teny hahatransitiva azy
aloha, dia vao izay hah in.tr ansitiva azy kosa : —
Mandositra, miresaka, mandidy, miseho, mampianatra, mankah al a ,
mijery, mihomehy, mamaly, mizara.
FAMFIASANA 68.
Soraty verba 10 ha/a koa izay azo atao toy izany.
FANDAHARANA NY VERBA ARAKA N_Y HEVINY.
1. Verba Transitiva mitifitra.
2. Verba Intransitiva matory.
2.— KY FIOVAN' KY VERBA.
Intelo miantoana ny fiovan' ny verba : dia araka ny
Forma sy ny Modo ary ny Tensa.
Digitized by
Google
44
1.— NT FORMAN' NT VERBA.
Ny verba no teny be fiovana indrindra, ary misy
fiovana iray loha izay javahany amy ny teny hafa
rehetra, dia izao : mipva manaraka ny toetry _ni/ sgbjek-
tony, na ny nominativany izy. Koa ny teny hoe
Forma no mety ho enti-milaza ny toetry ny verba
manaraka ny nominativany.
(1) Amy ny sentensa sasany ilay manao ny lazain' ny
verba, na ilay misy ny toetra lazaina, no nominativany ;
ary misy forma iray fanao amin' izauy. Toy izao : Manp-
ratra ny taratasy aho ; nikapoka ahy izy ; hampqtbry ny
zaza ny mpitaiza. Ny hoe 'aho' no manao izay atao hoe
*manoratra,' sady nominativan' ny hoe 'manoratra' koa ;
ny hoe 'izy' no nanao izay atao hoe 'nikapoka,' sady
nominativany ; ny hoe 'mpitaiza' no hanao izay atao hoe
'hampatory,' sady nominativany. Koa raha tahaka izany
ny toetry ny teny, ka ilay manao, na ilay misy ny toetra
lazaina no nominativan 9 ny verba, dia ny Forma Akti va no
fanao.
(2) Amy ny sentensa sasany kosa ny iharan' ny atao
no nominativan' ny verba; ary misy forma hafa fanao
amin' izany indray. Toy izao : Sorat ako ny taratasy ;
nokapohiny aho ; hampatorin' ny mpitaiza ny zaza. Ny
hoe 'taratasy' no iharan' ny atao izay lazain' ny verba
('soratana'), sady nominativany koa, fa ny hoe 'ko' kosa
? no manao ; ny hoe 'aho' no niharan' ny natao lazain' ny
verba ('nokapohina'), sady nominativany, fa ny hoe 'ny*
kosa no nanao ; ny hoe 'zaza' no hiharan' ny hatao
lazain' ny verba ('hampatorina'), sady nominativany, fa
ny hoe 'mpitaiza' no hanao. Koa raha tahaka izany
indray ny toetrany/ny teny, ka ny iharan 9 ny atao — dia ny
\ iharany avokoa sy iharany mihitsy — no nominatival ny
verba, dia ny Forma Pasiva no fanao. .•»
(3) Ary mbola misy Forma anankiray izay saro-dazaina
j|pkba ; fa misy itov iany kely amy ny pasiva ; kanefa
misy isarahany aminy koa, sady hafa mihitsy ny endriny.
Amy ny teny sasany, na dia iharan' ny atao hiany aza
ny nominativan' ny verba, matetika tsy izy rehetra no
iharany, fa ny sasany hiany. Toy izao : Niindatsahany
kirobo ny vola; hihinanany n y var y. Ny hoe 'vola' no
niharan' ny natao, nefa tsy ny vola rehetra, fa kirobo
hiany, sady nominativan' ny verba koa ny hoe *vol» ;' ny
hoe 'vary' no iharan' ny hatao ('hihinanana'), nefa tsy ny
vary rehetra, fa izay sendra lany hiany, sady nominativan*
ny verba koa ny hoe 'vary.'
Digitized by
Google
45
Ary tsy izany hiany, fa araka ny efa nolazaina teo aloha
(pejy 23), ny teny sasany dia jharau' ny verba mah itsy
(objekta direktaj ; ary niisy kosa asi ana prep osisiona vao
i hara n y (obje kta indirekta J. Ary amy ny sentensa sasany
ny objekta indirekta (dia ny misy preposisiona vao iharan'
ny atao, rah a amy ny_ forma aktiva, (na ny pasiva) no
atao nominativan' ny verba. Toy izao : Hjfeehdany feia-
nao ; ni resaha ny izany izy. Ny hoe 'hianao' no nomina-
tivan' ny verba hoe 'hisehoana' sady hiharany ; kanefa
mora hita ho objekta iudirekta ny hoe 'hianao,' raha
ovana ho forma aktiva izy (hiseho gmtnao izy). Ny hoe
'izy' no nominativan* ny verba hoe 'niresahana' sady
niharany; kanefa hita ho objekta indirekta izany, raha
atao forma pasiva izy (noresahina taminy izany),* fa misy
preposisiona izy. * n» ««* ^.y^ ! . t '^^. »**.**. ! . & , ^**~ '
Ary koa, tsy ilay manao mbamin' ilay misy ny toetra
lazaina, na ilay iharan' ny atao hiany no tiantsika hatao
nominativan' ny verba, fa betsaka samihafa ny teny
holazaina amin' izany, na teny manondro andro, na teny
milaza toerana, na teny hafa. Toy izao : Omaly no
nah_atgngavany ; any no itoerany. Ny hoe 'omaly' (teny
manondro andro) no nomi nativan' ny verba hoe 'nahaton-
gavana;' ny teny hoe 'any' (teny milaza toerana) no
nominativan' ny verba hoe 'itoerana.'
Ary misy forma hafa indray izay f anao amin' izany !
toetra samihafa rehetra izany. Koa amin' izany, raha (a)
ny iharan' ny atao, ne/a tsy izy rehetra** na (b) ny objekta
indire kta* na fd) teny hafa na inona na inona,\ afa-tsy ilay
* Partitiva no anarana ahafantarana izany.
■f Maro samihafa ny karazan-teny fanao amin ? izany, ka dia tsy azo
taperina eto, fa ny hita matetika indrindra dia izao :—
Andro na Taona. Anikeheo hiany no naJHjako azy. Tsy voasbratra
ny taona nahaterahany.
Tany na Toerana. ^ryaHn-dRanavalomanjaka ny tany Madagas-
kara. Taiza no nalehany t
Fomba na Toetra. "Toy ny toho miditra am-bovo : mazava idirana;
fa maizina ivoahana."
Antony. Vola no anompoany azy; ny fahalalany no nUenenanp
anao toy izany.
Zavatra enti-manao. Niasany ny tanim-bary ny fangady. Inona no
an drafet anao n y trano T
Olona. ' Ny zanany anioriany harena. "Iyadinao tgy miteny, ividiano
andevokely." ,'u^l
Zavatra mahatonga. Ny riaka mahery no nianjeran' ny trano. Tsy
iUarana azy izany. ;v~ w~ ;
Ohatra. Fahafiry no andovanao ny trano? Tahaka ny inona no
nanoharany azy izany ? '*♦.»<>; *~ <*,*> «.*.*■
Vidiny. Eirobo no nividianany ny aatro ny. Maninona no ivarotamao \
»y soavaly ? '
Digitized by
Google
46
manao, na ny iharan' ny atao avokoa sy raahitsy no
nominativan' ny verba dia ny Forma Rdativa no fanao
amin' izany.
Dia telo samihkfa ny forman' ny verba amy ny teny
Malagasy — ny Aktiva sy ny Pasiva ary ny Relativa —
sady 8amy misy ny modony sy ny tensany avy izany
forma telo izany. Toy izao anefa ny toetrany amy ny
verba transitiva : —
Aktiva. Pasiva. Relativa.
manao atao anaovana
manpratra soratana atioratana
milaza lazaina ilazana
Fa t8ji misy forma pasiva ny ankabiazan' ny verba
(* in transitiva, fa ny aktiva sy ny relativa hiany. Toy
izao :
Aktiva* Relativa.
miseho isehoana
mitsangana itsanganana
mianjera ianjerana
FAMPIASANA 59.
Fantaro ny forman' ny verba amin* izao Sentensa izao :-^
Lasan' ny kary ny hena. Inona no ifamelezan' izv roa lahy ? Tiava
azy hianao. Ikoto nampianarin' ny zokiny ka efa mahavaky teny ankehi-
trmy. Nividy trano Rangahy, kanefa ilay zanany Many no nividianany
azy. Antsoy ny olona hiditra at^ an-trano. Azoko hiany ny teninao.
IfWavaha mandrakariva, fandrao resin' ny fangalam-panahy hianao. Tsy
nahita izay notadiaviko aho. Efa nifanarahana tsara izao ny raharaha.
Ekeo ho marina ny tenin' Andriamanitra. "Aza manolo-bato mafana."
Ny mpampianatra nitezitra ny mpianatra kamo. Ny lamhan' olona
notapahin' ny mpangalatra ratsy f anahy. Taiza no nahazoanao ny boky *
Nindraraiko tamin' olona izv. Tsy lasa izy tsy akory. "Amboa nihaza
jorery, ka ny feo no re. Tsy misy handosirana. Mitari-kazo ny
torosano.
FAMPIASANA 60.
Soraty sentensa enina avy izay misy verba aktiva ay ny misy
fasiva ary ny misy relativa.
FAMPIASANA 61.
Seraty ny forma aktiva sy ny forma pasiva ary ny forma relativa
amg ny verba roa-polo.
FAMPIASANA 62.
Soraty sentensa misy ny verba relativa, nefa ataovy dimy avy
isan-karazany, dia ny (a; sy ny (b) sy ny (<?}.
Digitized by
Google
• 47
FAMPIA8ANA 63.
Fantaro ny karazan' ny verba rdativa amin* izao sentensa
■izao: —
Aizany fandraka nandrafetanao azy? Ny olona rehetra no iokony
hi toria ntsika ny filazantsara. Anapaho voantondro rpa ny hazo. Tany
l^oamasina no nj ondra nanay. Fialonana no namonoany Kaina any
Abela. Ahazoantaika rano mamy ny loharano. "Ny zoto J ahandroana ;
ny laina itonoana." "Ny anaovana aroriaka mainandro, matahotra
ny ho lena raha fahavaratra." Namelany telo ny laoranjy. I retaho
izany iaakaizanao. Tinpiry no nankanesany tany aminao? "Tay hada-
lan' ny akoho no itoerany eo an-joro, fa toeram-boazara." Nanana nao
vola izy. Any Anjoma no ivarotana ny zavatra betsaka. Toy izao no
nandaharany ny heviny. Afaka ampiteo no h odia nay. "Hala-boatavo
no niadiana, ka tendry moaavy no hit a." Nanaovan' ny miaramila
matso ny aaha.
NY MODON' NY VERBA.
Mipva kely ny toe-pilaza ny atao, na ny toetra, izay
lazain' ny verba ; ary ny teny hoe Modo no enti-milaza
izany fiovana izany. ( Vakio indray ny amy ny Modon'
ny Ajektiva, pejy 34.)
(1) Indraindray enti-milaza, na manontany fotsiny ny
verba. Toy izao : miantso azy aho ; antsbijco izy ; ianUbdko
azy izany ; na manontany kosa, toy izao : Iza no miantso f
Zovy no antsbiny f Ippna no iantsbayiy f Koa Modo
Indikativa no anaran' izany.
(2) Indraindray atao an-ankina ny filazantsika ny
verba. Toy izao : Matahotra aho, f andrao Jiandentika ahy
ity entana ity ; raha antsoiko izy, dia ho avy izy ; sao
hikapohany ahy izao. Ny hoe 'handentika' dia ankinin'
ny teny hoe 'fandrao' amy ny verba hoe 'matahotra' ; ny
hoe 'antsoiko' dia iniankina amy ny hoe 'raha' ; ny hoe
'hikapohany* dia miankina amy ny hoe 'sao.' Ary atao
hoe Modo Sobjonktiva izany.
(3) Indraindray dia enti-mandidy ny verba. Toy izao :
Milazci aminy hianao ; lazaouy marina; ilazao izy. Koa
Modo Imperativa izany. "^ *
(4) Indraindray enti-milaza faniriana ny verba. Toy
izao : Tongava soa aman-tsara ; trhrantilra, tompoko e !
Koa Modo Optativa no anaran' izany.
Ny verba sasany hiany anefa no azo atao optativa.
(5) Indraindray dia tsy ferana , na asiana sobjekta
akory ny filazantsika ny verba, fa ny atao hiany no
lazaina. Toy izao : N asai ko n.iditra izy ; n en tin a hoka-
pbhina ny zaza maditra; azony angatahana vola rainy.
Raha toy izany ny verba dia lazaina ho Modo Infinitiva izy, \
Digitized by
Google
48
Dia dimy ny moda amy ny teny Malagasy, raha ny
antontj amy ny sentensa no heverina : ny Indikativa,.
ny Sobjonktiva, ny Imperativa, ny Optativa, ary ny
Infinitiva ; fa raha ny tarehiny kosa no heverina, dia
roa hiany ny modony, dia ny Indikativa sy ny Impe-
rativa.
FAMPIASANA 64.
Fantaro ny modon' ny verba amin' izao sentensa izao, ary
asio, lnd. y na Sob. y na Imp., na Opt., na Inf., mitaingina a&
amboniny : —
Andraso kely angaloha. Nuambotra ny Apositoly izy ka nataony t ap
an-trano-maizina. Sahiny nalaina ny zavatr' olona. "Raha tsy mibebaka
hianareo, dia ho faty tahaka azy hianareo." Nomen' iza moa ny akanjo T
"Mandehana tahaka ny zanaky ny mazava." "Tsy misy mahita kile ma
momba tena." "Raha miara-komana amy ny mpanjaka^ hianao, hevero-
taara izay eo anatrehanao." Hoy Andriamanitra : Aria , dia ary izy.
Ta-hanpntany zavatra kely aminao ihavanao. Mifankatiava, ry zanako.
Tajza no nandosirany Jona? Nanendry andro hampandaharany azy
indray izy. Niteny an-katezerana izy ka nanao hoe: "Mivamia any
Toamasina any hianao." Nahita an' Andriamazoto nandrbso tery jiloha
ery Kiistiana. "fia mifampitantana aza, tsy maintsy hampijalina ny
ratsy fanahy." "Aza manao hazakazaka arahin-toaika." Inona no-
nangalany anao? Mpdia vetivety hianao, tompokolahy. Sitrana anie
ny marary. Nampitabataba ny tanana izy. Asaovy mankaty ilay
olona. "Raha manpta aminao ny rahalahinao, anaro izy; ary raha
mibebaka izy, dia mamela ny helony." Niyerina halina rainao.
FAMPIASANA 65.
Forbny sentensa dimy avy, ka asio verba izay modo indikativa
sy izay sobjonktiva sy izay imperativa sy izay optativa ary izay
infinitiva.
3.- NY TENSAN' NY VERBA.
Telo ny tensan' ny verba, dia sahala amy ny ajektiva :
dia ny Presenta sy ny Preterita ary ny Fotora. Toy
izao : manqratra aho ; nanpratra aho ; hanpratra aho.
Ary mora fantatra hiany ny tensan' ny ankabiazan*
ny verba, fa satria mipva ny teny, ka dia miseho eg
amy ny tarehin-tsoratra rahateo ny fiovany.
(1) Raha tahiny rota,*— foto-teny— na rota aktiva, na
rotapasiva, ny verba, na rota miampy vpa, na tgfa, dia
mitbvy tarehy ny presenta sy ny preterita, fa ho no anampy
azy raha fotora kosa izy. Toy izao : —
* Ny foto-teny amprpnana teny hafa no atao hoe rota. Toy izao : /ago,
izay amorbnana ny teny hoe malaza, milaza, mahalaza, mampilaza, lazai-
na, ilazana, etc.
Digitized by
Google
49
Aktiva.
Presenta sy Preterita. Fotora.
tia ho tia
avy ho avy
tonga ho tonga
Pasiva.
azo ho azo
tafatsangana ho tafatsangana
voasoratra ho voasoratra
(2 J Raha aktiva ny verba, nefa tsy foto-teny, ny. litera
voalohany no famantarana ; dia m raha presenta ; fa
gploana # izy raha preterita; ary h raha fotora. Toy
izao: —
Presenta, Preterita. Fotora.
milaza nilaza Ailaza
mangataka nangataka Mangataka
mainpilaza wampilaza Aainpilaza
(3) Raha pasiva Dy verba, nefa tsy foto-teny izany dia
roa no f ombany :
(a) Raha zana tscratra ny litera voalohany amy ny
presenta, dia n no an.ampy azy hanova azy ho preterita,
ary h kosa hanova azy ho fotora. Toy izao : —
Presenta. Preterita. Fotora.
ayaly wayaly Aayaly
ekena /zekena /*ekena
omena nomena homeim
(b) Raha reni soratra kosa ny litera voalohany amy ny
presenta, dia no no anampy azy hanova azy ho preterita,
ary ho no anampy azy hanova azy ho fotora. Toy izao : —
Presenta. Preterita. Fotora.
bata ina nobataina Ao.bataina
donina nodonina Aodonina
fadlna nofadina /iofadina
Misy tsirairay anefa izay tsy manara-dalana, fa mitovy
hiany ny presenta sy ny preterita, dia sahala amy ny rota
voalaza teo. Dia sorat ana samy mi avaka ny tena verba
sy ny ho amin* ireny.
Presenta sy Preterita. Fotora.
tiana ho tiana
toro ntorbnina ^ . ho torontoronina
tsaroana ho tsaroana
(4) Raha relativa ny verba, dia mitovy fanao amy ny
pasiva misy zanatsoratra ny litera voalohany izy : n na h
no anampy ny presenta. Toy izao : —
Digitized by
Google
50
Presenta. Preterita. Fotora.
anekena nanekena Aanekena
etezana :« K t\w. netezana Aetezana
onenana ^ on lB u. . nonenana Aonenana
Raha dinihina kely izany tofetry ny tensa izany, dia
hita ho lalana iray hiany ay mahatonga azy. Ny n
no anton' ny preterita, ary ny h no anton' ny fotora,
saingy asiana zanatsoratra o izy ka tonga no sy ho raha
akambana amy ny renisoratra, fa raha tsy izany tsy
azo tononina izy. Tahaka izany hiany koa ny tensa
amy ny ajektiva sy ny ad verba sasany. Fa t kosa no
mahapreterita ny ad verba sasany sy ny preposisiona,
fa ny ho hiany no mahafotora azy.
FAMPIASANA 66.
Adikao izao verba izao, ka soraty ny tensa preterita sy ny fotora
mety aminy avy, kanefa alaharo hifanandrlfy tsara izy : —
Ahafahana, vita, mangalatra, voahosotra, babena, % ikopahana, atao,
tafayoaka, taizaina, entina, maka, tiana, aroso, ifancTirana, voasbratra,
vaky, tenenina, ornanma, tery, tafalatsaka, nofisioa, aiditra, maharatsy,
aAilahana, hozongozonina.
FAMPIASANA 67.
Fantaro ny tensan' ny verba amin* izao sentensa izao : —
Ny ankizimadinika efa nilatsaka hianatra. "Ny olombelona tsy
miditra am-pitarihan-tokana."^ Nony efa tafayoaka ny efitra izy, dia
hitany ny tanana. "Tsy nasiany ady basy aman-defona, fa nalainy
am-panahy." Hainy tsara izany fahiny, fa asa izay tsy ahaizanv azy
ankehitriny. Izao no lazaina aminao, tompokolahy. No teren y hisaraka
izy mianaka. "Miteny ny iray, toa no vanko nina ; miteny ny iray,
toa nampalesina." Ary nqlazaina marina ny heviny. "Halany Jehovah
ny mizana mandainga." "Ary ny roavoamena amidy fangady ho
enti-raiasa, ka raha tsy handry andro, fa mbola hiasa koa, dia tsy
mba ho tanteraka va ny asa atao raha afaka herin-taona, ho entioa
mam elona ny vady aman-janaka?" Efa ho avy ny ririnina, ka efa
mandrivotra be hiany sahady ny andro. Homboan' ny rapandrafitra
ny lela-varavarana. NonMn' ny zazakely ny nonou-dreniny. Tsinjojko
tsara ny miaramila nainindra. Tsy tadidiny ny naoaefcrahaay ny voia.
Efa voahaf a-drainao va hianao ? Tsy maintsy hqheverinareo izay nanira-
hany anareo.
4.— NY NOMERON' NY VERBA SY NY PERSONANY.
Ny verba no niazana lazaina ho manana notnero sy
persona manaraka ny nomero sy ny personal ny sobjek-
tany. Kanefa tsy miova akory ny tarehin* ny verba
amy ny teny Malagasy, na singolary, na ploraly izy,
na persona voalohany, na faharoa, na fahatelo. Toy
izao : —
Digitized by
Google
51
Singolary,
1. manoratra aho.
2. manoratra hianao.
3. manoratra izy.
Ploraly.
1. manoratra izahay.
2. manoratra hianareo.
3. manoratra izy.
68.
FAMPIASANA
Fardaro ny nomero sy ny 'personal ny verba amin' izao sen,"
tensa izao : —
Mihazakazaka aho. Mandre rizareo. Hitanay ny olona. Mahay hira
hianao. Nilalao isika. Mandihy aho. Nandbsitra ny alika ny zaza-
lahy. Nihomehy Kaketaka. Niyovo ny amboa rehetra. Mamaky teny
Iboto. Nalainareo angaha iley taratasiko. Mandroso ny sambo. Mi-
saotra anao izahay. Amoriako anareo izany. Nananika ny ampiantany
ny ankizilahimadiDika. Matahotra aho. Omeo anay ny vola. Andeha
isika handeha.
NY MANAO PAKSA NY VEBBA.
Izao no fanao amy ny verba raha atao par&a tan-
teraka.
Naru.aky taratasy rainao. Halaiko rahampitso ny
vola. Raha mbdy hianao, ilazao kely ny hava.nao.
nam.aky . .
halaina
mbdy
ilazao .
verba transitiva, forma aktiva, modo indi-
kativa, tensa preterita, nomero sin-
golary, persona fahatelo.
verba transitiva, forma pasiva, modo indi- *
kativa, tensa fotora, nomero singolary,
persona fahatelo.
verba in transitiva, forma aktiva, modo
sobjonktiva, tensa presenta, nomero
singolary, persona faharoa.
verba transitiva, forma relativa, modo im-
perativa, nomero singolary, persona •
fahatelo.
FAMPIASANA 69.
Ataovy parsa tanttraka ny naona sy ny ajektiva sy ny pronaona
ary ny verba amin* izao sentensa izao : —
Voarakotry ny ranom-panala n^ zava-maniry. Gaga ny olona raha
jlazana fa tsy mi^ovy fomba n^ tany samihafa. Ary nony nahare ny
aakaizany, dia nigogogogo ni.tomany avokoa izy rehetra. "Trarjintitra,
man ahafa ny volana ho fanala aizin' ny alina." Dia natolony aloha ny
hasina. Hianao no ataony ho nanambara azv. Raha manao aho, dia
hahavita. Manantena fa hahazo vola izy. "Aza mianipanga lainga."
Sao nidiran' olona kosa ny trano. "Lamban* akoho, ka faty no isarahana."
VI.— NY ADVERBA.
Ny ad verba no teny anampy ny verba, na izay teny
hafa milaza fomba na toetra, mba hanarnpy na hama-
Digitized by
Google
52
ritra ny heviny. Toy izao : Miezaka mafy izy ; hendry
indrindra Solomona ; lasa lavitra loatra rizareo.
1.— NY KAEAZAN' NY ADVEBBA.
Ny adverba azo zaraina dimy.
(1) Ny adverba inilaza Andro na Fotoana : —
Ankehitriny, fahizay, anio, androany, rahampitso,
omaly, rehefefa, vetivety, nriaraka atnin' izay, haingana,
(* sahady, rahatrizay, rahateo, mandrakariva, mandrakizay,
matetika, indray, indrba, intelo, inibetsaka, indraindray,
isan-andro, isa-maraina, tsy— intsony.
(* (2) Ny adverba milaza Toerana : —
Ety, at) % eto, ato, eo, ao, etsy, atsy, eny, any, eroa,
aroa, ery, ary.
(3) Ny adverba milaza Fomba na Toetra : —
Indrindra, loatra, saiky, mkinka, fatratra, malaky,
inadiva, hiany, kokoa, havava, hatratra, hahelika, etc.
Ny ajektiva sy ny naona ruisy preposisiona sy ny verba
no mazana atao adverba milaza fomba na toetra. Toy
izao : —
Ajek. : miteny mafy ; mandeha tsar a.
Naona misy prep* : nalaina an-keriny ; mamaly an-
katezerana.
Verba : railahatra mifanandrify ; madio mangarangarana.
(4) Ny adverba enti-Manaiky sy Manda sy Misa-
lasala : —
Eny, tsia, tsy, tsy akbry, angamba, angaha, tbkony.
(5) Ny adverba enti-Manontany, na Interogativa : —
(a) Manontany andro : Oviana, rahoviana, iinpiry ?
^ {b) ,, toerana : Aiza, taiza, ho aiza ?
(d) ,, fomba : Akory, ahoana, manao ahoana ?
atao ahoana, nahoana ?
FAMPIASANA 70.
Fantaro ny harazarC ny adverba amin* izao sentensa izao : — •
Nalaky nitsahatra ny fianarana. Resy mihitsy ny olona, nefa tuba
namely mafy izy. Nisehoany tampoka ahp anikeheo. Aza mety fitahiny
foana hianao. Mafy tokoa ny havandra halina. Andraso kely aho. Tsy
handeha angaha hianao ? Avy taiza izatsy izy ? Tsy hitako t ato ho a fra
ilay olona. "Maty indray mandeha leo hiany ; fa ny fanindroany no tsy
tanty. " Tsy mbola manaritra ny zaza. Angamba han^bsitra f aingana
izy, ka aiza no hahitana azy intsotry? Nandona intelo Iboto vao
noyohkna. Ma.nara loatra ny andro. "Izay talbha nihetezana lava volo."
Any an^ala ny hazo. Nijanona teo ambarak' alina izy. Hiybaka mifaly
ny olona. Tonga any avokoa ny havantsika.
Digitized by
Google
53
FAMPIASANA 71.
Soraty sentensa telo avy ny misy odverba samihafa karazana,
FANDAHARANA NT AD VERB A ARAKA NY HEVINY.
1. Ny adverba milaza Andro na Fotoana Omaly.
2. Ny adverba milaza ToeraDa, Any.
3. Ny adverba milaza Fomba na Toetra Loatra.
4. Ny adverba enti-Manaiky sy Man da, etc Eny, tsia.
5. Ny adverba Interogativa Aiza?
2.— NY FIOVAN' NY ADVEBBA.
1.— NY TENSAN' NY ADVERBA.
Ny adverba milaza toerana dia mioya araka ny
tensany. Toy izao : —
Presenta. Preterita, Fotora.
Eo Teo Hoeo u)
Eto Teto Ho eto
2.— NY DEGREN' NY ADVERBA.
Misy ny adverba sasany izay miova araka ny degreny
(vakio pejy 31, 32), dia tahaka ny ajektiva hiany. Toy
izao : —
Ny milaza andro : rehefefa kokoa, raha afaka atsy
kokoa.
„ toerana : atoato kokoa, etsietsy kokoa.
„ fomba : fatrapatratra kokoa, fatratra in-
drindra.
NY MANAO PARSA NY ADVEEBA.
Izao no fanao amy ny adverba raha atao parsa tan-
teraka.
Rahoviana no hihaona indray isika? Nalaky tonga
tao izy.
rahoviana .... adverba interogativa, man on tan y andro.
indray adverba milaza andro.
nalaky adverba milaza fomba, tensa preterita.
tao . . adverba milaza toerana, tensa preterita.
FAMPIASANA 72.
Ataovy parsa tanteraka ny naona sy *iy ajektiva sy ny pro-
naona sy ny verba ary ny adverba amin* izao sentensa izao : —
Npntiny tany aminy ny akanjonao. Trano ny tena ; ary ao anatiny
no itoeran' ny fanahy. Mazoto indrindra Jaona. Akory izato hatsaran'
ny bikany izato ! "Sira latsaka an-drano, ka tsy himp.ody intsony."
Misiaka mahafinaritra ny vorona sasany. Nanao ahoana no namakianao
ny fitaratra? Moa hitanao ny zandriko omaly? "Lasa mpitosa vao
mifafa trano." Ayy t any an-dafin' ny ranomasina ny vazaha. Kely
loatra tokoa ity trano ity. "Ny lasa tsy mba miyerina. 1 '
Digitized by
Google
54
VII.— NY PREPOSISIONA.
Ny preposisiona no teny apetraka eo alohan' ny
naona, na ny pronaona, hampiseho izay hevitra ikam-
banany amy ny teny hafa. Toy izao : Milaza 0/nmay
hianao ; ao «m-bata ny vola.
Izao ny ankabiazan' ny preposisiona amy ny teny
Malagasy :
Amy ambaraka ho » an-
any mundraka ho any , am-
akaiky arnka nqho j a-
afa-tsy tandrify hatra i-
Ny an-, am-, a- ary i- dia azo akambana amy ny
naona maro, ka tonga preposisiona koa ireo. Izao no
fotony, kanefa mbola be no azo asiana an- na am- izay
tsy voalaza eto.
I an- an-atrehany an-aty an-dafy
an-elanelana an-ila an-dany
an -ka van ana an-koatra an-doha
an-tenatena an-tainpona an-kavia
u am- am-bany am-body am-pita
am-bony am-badika am-povoana
j a- a-fovoana a-loha a-morona
I a-varatra(P) a-tsinanana (?) a-nosy
i- i-fototra i-maso i-vela
I i-lalana i-voho
Ny preposisiona sasany miova araka ny tensany.
Toy izao : Amy, tamy, ho amy, ambony, tambony, ho
ambony, ambany, tambany, ho ambany.
FAMPIASANA 73.
■Ataovy parsa tanteraka avokoa ny teny amin 9 izao sentensa izao : —
Napetrako tao am-bata ny lambaaao. Masaka ifotony hiany ny
akohdro. An-dRaketaka ny lamba somizy sy ny akanjo manga. Aiza
no ahitanao ireay afa-tsy ao Antananarivo hiany? Nalaky tonga tao am-
bodtn' ny tendrombohitra ny olona. Andeha isika hitsangantsangana
ao amoron' ny renirano. Maty ilalana ny miaramila sasany.
VIIL— NY KONJONKSIONA.
Ny konjonksiona no teny mampikambana teny sy
sentensa. Toy izao : Nandeha Iboto sy Rabe ary
Andrianaivo ; nirahin-drainy Iketaka, fa tsy nety nan-
deha izy.
Digitized by
Google
55
Ary azo zaraina roa ny konjonksiona, dia ny Kon-
jonksiona mampikambana sy ny Konjonksiona mampisa-
raka.
(1) Ny konjonksiona mampikambana dia konjonksio-
na izay mampikambana teny sady mampikambana ny
heviny koa. Toy izao : Niamboho Rusoherina, ary
Ranavalona nandimby azy.
Izao no konjonksiona inampikambana sasany : —
Ary, sy, amana, amin', sady, koa,
sady — no, dia, mbamy, ambauiy,
fa, satria, ka, noho,
raha, rehefa, fony, nony, dieny.
(2) Ny konjonksiona mampisaraka dia konjonksiona
izay mampikambana teny, fa mampisaraka ny heviny
kosa. Toy izao : Matanjaka ny iray, fa malemy kosa
ny iray.
Izao no konjonksiona mampisaraka : —
Na, na — na, fa, sa,
nefa, andrefa, kosa,
fa, kanjo.
FAMPIASANA 74.
Ataovy parsa tanteraka ny teny amin* izao sentema izao .•—
Saiky tonga tao an-tanana izahay vao latsaka ny ranonorana. Rehefa
tonga ny mpiampanga anao, dia hihaino anao alio. Izao no tenin' ny
zaza amim-behivavy. "Tezera, fa aza raanota." Tsara lavitra noho ny
volaraena ny fahendrena. "Te-hilaza ka tsy inahay." Efatra sy efatra
dia valo. "Na dia nanankarena aza Izy, dia tonga nalahelo." Iza no
tianao, ity fa io ? Na hilaxa, na tsy hilaza izy, dia tsy maintsy ho re
hiany ny nataony. Lazainay aminare^ fa tsy ho sahy hanao izany izy.
"Tsy raety raha be feo marary, fa kely feo finaritra." Sao tsy havelany
kosa isika. Aza tia toritnaso loatra, fatidrao tonga ory.
IX.— NY INTERJEKSIONA,
Ny interjeksiona no teny izay tononina raha misy
mampihetsika ny saina. Toy izao : Endre ! nataoko
ho omby izany. Enga, ka ho ahy io !
Ary miavaka kely ny interjeksiona raanaraka izay
mampihetsika ny saina. Toy izao : —
Digitized by
Google
56
Fahagagana : Endry, endre, adre, odre, hay, hia, akay»
Fanirrana : Anie, enga, ka, endra, ange.
Alahelo : Indrisy.
Fanenenana : Inay, injay.
Fandavana : Esy, aoe, sanatria.
Fiantsoana : E, 6, a.
Fanamafiana : Be, anie, l«hy, angeha, ange.
Fanoroana : He, indry, indro.*
TOJTO FAHEFATRA:^ NY NIHA VI AN- TENY
SY NY NAMORONANA AZY.
Ny fanavakavahana teny manaraka ny heviny sy ny
amy ny fiovany, efa voahevitsika tamy ny toko faha-
telo, fa nyjvmy ny nin ay^ ' ny teny samihafa dia tsy
mbola nqheverina. Ary zavatra mety ho dinihin* ny
mpianatra gramara indrindra izany. Tsy mba niseho
foana tsy akory izao teny fanaon' ny be sy ny maro
izao, fa noforonin* ny razana tany aloha izy, na nam-
bparintsika tato aoriana kosa ; sady misy lalana izay
narahin* ny olona tamy ny namoronana azy, na dia
hoatra ny ts y nahy hiany aza no nanaraha.ny izany
lalana izany ; ary mampahazava ny hevitsika tokba ny
mam.antatra ny fanao mety amy ny fampronana teny,
satria mbola mamprona hiany isika.
Ary misy hevitra malalaka izay mety hodinihina
aloha vao mandroso amy ny nihavian' ny teny isan-
karazany tsirairay isika.
I.— HEVITRA MALALAKA NY AMY NY
NJHAVIAN-TENY.
Raha heverina ankapobeny ny nahazoan* ny olona
teny, dia telo samihafa ny toetrany.
(1) Ny sasany dia teny tsot ra natao anaran-javatra, na
nenti-nilaza hevitra, ka hita ho foto-teny maha leo te na
sady ajcuoronana teny hafa. Toy izao : trimo, ady, tsara.
(2) Ny sasany dia teny nqforonina, na n alaina tamy ny
teny hafa- dia ny foto teny— fa tsy teny mahaleo tena.
Toy izao : miujttrano, mp iady f Itatoiruwt.
(3) Ny sasany dia teny ro_a samy ampy ho teny raha
ampisarauiiia, fa tafakambana ho iray. Toy izao ; tra-
notikula, fidilnhy, tsaramqsg.
Digitized by
Google
57
Ny teny izay foto-teny mahaleo tena, fa t3y nalaina
tamy ny teny hafa no lazaina hoe Rota , na Foto-teny ;
ny teny noforonina na nalaina tamy ny teny hafa no
lazaina hoe Derivativa ; ary ny teny roa raikambana
ho teny iray no atao hoe Korapaonda.
FAMP1ASANA 75.
Fantaro ny nih avian * izao teny izao ka samy atokantoJctny, nefa
ataovy mjray lahhrana ny mitbvy karazwi, dia ny rbti sy ny
derivativa ary ny komphonda : —
L6hatra.no, vola, tsaboina, alika, benamaso, hazbto, hadtlana, tom-
pon-trano, halatra, mayesatra, resy, lahateny, vaky, vVombe, rathaza,
mandova, lamba, zazakely, tsmy, tapa-doha, raahazaka, velona, mitondra,
lavabary, ranoraaso, ikelezana, trondro, mifa&ariby, sifcrap\ autso,
mabenina, zato, Andriamanitra, vava, fahalalana, tantmbary, mampilaza,
soratanana, satroka, ranomainty, iraa^o, sompatra. nen'tna, tendrombo-
hitra, fanao, tanana, voakapoka, olombelona, dombo, tokm-dia, lnanit-
taka, vonjy, famantaranaudro, aseho, hady, miery, fan.aUhidy, fiakarana,
tokotany, trotraka .
FAMPIASANA 76.
Sorhty teny roa-polo izay rota, rot-polo izay deriv itlva, ary
roa-polo izay Jcompaonda.
Fanampin* izany efa voalaza izany dia raisy toy
izao ny amy ny rota. Samihafa kely ny toetrany*
(1) Misy izay tena rota tsy mianipy na inona na inona,
ka ireny dia atao hoe Rota Tsotra, na Rota Primary.*
Toy izao : trano t tsara, ady.
(2) Misy saiky tahaka ny rota hiany, kanefa raha dim*
hirta dia hifca ho efa niainpy teny eo albhany, na prefiksa,
/zy. Toy izao : ajijara fzara miampy ny prefiksa anj t
kofehy ffohy miampy ny prefiksa koj, tandahatra (lahatra
miampy ny prefiksa tan). Koa ireny azo lazaina hoe Rota
Sekondary.
(3) Misy izay rota averina . Toy izao : tamb itambij*
rats iratsy, azoazo, Ny tahaka izany dia atao hoe Rota Re-
doplihativa,
* Amy ny ankabiazan' ny teny Malagasy ny vaky teny voalohany amy
ny rota primary no misy aksenta (tononina mafy kely), ary izany no
isan' ny famantarana azy. Maro anefa ny teny baiko, mbamy ny tsy
hita fototra intsony, izay toa tsy manaraka izany lalana izany ; fa raha
mba fantatra kosa ny rotany, tokony ho hita ho mpanara-dalana hiany
ireny.
Digitized by
Google
58
(4) Misy izay efa nampidirana kianteny kely (in y uaow,
na on) uoanarakaraka ny litera voalohany amy ny rota.
Toy izao: tvnapaka (t-vn-apaka), hgmehy fh-om-ehy),
vojiono fv-on-ono). Ireny in dray dia lazaina hoe Rota
misy Infiksa.
FAMPIASANA 77.
Fantaro ny toetr' iuio rota izao, na rota primary, na rota
sekondary, na rota redoplikativa, na rota misy inflksa ;—
Farafara, someby, gadra, kiady, fotsy, smbratra, boribory, vaventy,
tola©, SMily latsaka, vinaky, telo, tomoetra, ravoravo, tandapa, finidy,
afaka ahanahana, tsingerina, rehareha, kodia, tany, finantina, borera,
fjalasala, tomombana, lanitra, kifafa, pttrapitra, tomany, olona, tsimba-
oika, ejboebo, omby, longano, efitra, g anagan a. kanosa, vivv . vinidy,
bosesika, fary. ~~
II.— FANAO AMY NY FAMPIKAMBANANA TENY.
Raha asiana prefiksa ny teny, na misy tenj' roa
akambana, dia mazana misy mampiova azy kely izany,
sady misy lalana arahina amy ny fanovana azy ;
toraka izany koa ny fanamboarana ny rota ho redopli-
kativa — misy lalana fanovana azy. Ary samy hofan-
tarintsika ireo. Zavatra roa anefa no anton* ny fiovany
indrindra, dia ny tsy f^azoan' ny renisoratra sasany
mikambana, ary ny halemen' ny ka sy tra sy na raha
vaky teny farany amy ny teny misy vaky teny telo na
mihoatra.
Izao hiany no renisoratra mety mikambana amy ny
teny Malagasy : dr, mb, mp, nd a ndr, ng^ nj, ( = ndz)>
p k, nJjaujitiY n ts, tr, ts; fa ny sisa tsy_ azp akambana
raha tsy ejanelanm-janatsoratra.
^ Ary amin' izany, raha asiana prefiksa misy n ho
litera farany ny teny,* na misy teny roa akambana ka
asiana n' eo anelanelan' izy roa ho famantarana ny
posesiva, na ny ablativa, kanefa renisoratra tsy azo
akambana aminy no asiana izany, dia tsy maintsy
mipva ny renisoratra. Ny sasany soloana renisoratra
hafa, ary ny sasany ampiana kosa. Toy izao :
* Mbola misy holazaiaa amin 1 izany anefa relief a mihatra amy ny
famoronana ny verba.
Digitized by
Google
59
soloana
k na #.
d.
m.
nb tonga nib :
tonga
nh
nh
nl
np
j (i. e. ampiana d ho dzj.
\r ampiana d ho dr.
8 ,, t ho ts.
Koa izao ohatra izao no mampiseho tsara izany fio-
vany izany
man&oraka
fehin' ftarika
voan* Jala
an/atana
rano n* /ary
resi n' /if aliana
man ^alatra
maa Aataka
an Aarona
tsiro n* Aanina
azo n* Aeloka
maw fatsaka
hazo n* /amosina
mati n' Zalana
an ^>aosy
maso n f piso
leo n* paraky
man vpatra
kitapo n* vola
hita ri' vahoaka
man zaitra
loha n' zaza
hala n* zavatra
man ray
trano n f i?anona
zaka n' rameva
ti8 „ nfo : a?i saha
ila n sambo
vita n' soavaly —-.«.
Ary tahaka izany hiany koa no fanao raha akarnbana
ny teny roa ka na no vaky teny farany (indriudra fa
raha misy vaky teny telo na mihoatra), ny a dia miala
sady miova ny renisoratry ny faharoa hifanaraka amy
ny n ; ary raha b t na /, na p, na v, no renisoratra voalo-
t Tsirairay foana anefa ireny. ~~
mp :
ng\:
nk:
nd:
mp :
mb:
nj:
ndr :
mam&oraka
fehi?w-£arika
voam-6ala
a?rt-pat ana
ranom-/>ary
reaimpii aliana
maw^alatra
mawgrataka
aw-A;arona
tsiron-£anina
azon-keloka.
njaHc fatsaka
hazoft-damosina
matui-dalaua
am psiosy
inasom-piso
leo7/i-|)araky
mamfcoatra
kitapom-ftola
hitam-6ahoaka
maw/aitra
lohan-jaza.
halan/avatra
m&ndr&y
tranon-rfRanona
zakan-drameva
an-fcaha
ilan foauibo
vitan-feoavaly
Digitized by
Google
60
hany amy ny teny akambana aminy, dia tonga m kosa
ny n. Toy izao :
b manana be
f mihinawa/ary
h munarowa Aeloka
I manana /atuba
tonga
>i
>»
>>
manaro-be
mihinam-pary
uaanaron-fceloka
manan-rfaniba
p asiana paosy
r tanana roa
8 lalina sain a
v taolawa valanorano
z fauehoana zavatra
>t
»»
>>
»»
asiam paosy
tanan-droa
lalin-feaina
taolam- ftalanorano
fanehoan-/avatra
Fa ny d, g, J, k, sy t tsy
miala. Toy izao :
miova,
fa ny a hiany na
d^ taouiina ditra
g hazoniwa gadra
j manana jiafotsy
k asiana kase
t kapohina tandroka
tonga
>»
»>
>»
>>
taomiw- ditra
hazonin- gadra
nianan-jiafotsy
asian-kase
kapohia- tandroka
Ary raha m na n no renisoratra
fotsiny ny na. Toy izao :
voalohany, dia miala
m tokaaa maso
Imerina mody
n anarana nosy
tonga
>>
»»
toka-maso
Imeri-mody
anara-nosy
m am el cm a nam ana
»>
mam elo- nam ana
Ary toy izany hiany koa, raha akambana ny teny
roa, ary ka na tra no vaky teny farany amy ny voalo-
hany, dia ayela ireo ; kanefa mbola miova hiany ny
renisoratry ny teny faharba, na dia zanatsoratra aza
no faran' ny voalohany. Toy izao : —
f tonga p: henika/ahendrena tonga heni-£>ahendrena
fatra-pitady
tapa-£azo
mpivaro- Arena
mitari-dakana
lavi- doatra
zana-d/tenona
manati-drano
zana-fooavaly
hoso-teokay
tapa- fata
mpivaro- Jary
mangata-/avatra
hevi-/aza
h:
d:
dr:
f atratra /itady
tapaka ^azo
mpivaro tra Aena
mitarika Zakaua
lavitra Zoatra
zanaka itanona
manatitra rano
zanaka soavaly
hosotra sokay
tapaka vata
mpivarotra vary
mangataka zavatra
hevitra zaza
Digitized by
Google
61
Kanefa hitantsika amm' izany. fa ny/, h, I, r, 8, v, z,
no miova, ary ny b, d, g, j, k, m, n, p, t tsy miova
akory, toy izao : —
h d
mamoa-bala mivoa-dinitra
tra-basy mangala-dia
3 j
manapa-gadra mangata-jaky
misambo-gidro manati-jaka
h m
mandraha-katsaka poa-maso
inivaro-ketsa fihi-mamba
n p
mahamasa-nahandro mandini-parasy
taka-namana voka-peso
*
manafa-tanana
lavi-trano
FAMPIASANA 78.
Fantaro^ ny fiovan* ny renuoratra amirt izao teny izao, ary
atokantokany, nefa ataovy miray laharana izay mitovy hara-
zana : —
Mianjera, am-boloky, mambbly, mandresy, an-tsisiny, am-pandriana
fividim-patsa, mandainga, matigaro, ankavia, raambory, am-parafara'
mangoboka, atodim-papelika, mandahatra, an-tsalaka, mandreraka'
manjanaka, am-bava, mambitsika, tompon-tsatroka, mandevona man-
jary, am-bavahady, mandrotsaka, vavam-poleta, mangarika, an-koditra
am-pifebezana, mandroso, foto-j)e, manan-daoka, mitari-dresaka zana-
dandy, mavesa-keloka, saro-baliana, raanan-kolazaina, fanaovan-tseza
afa-pahotana, mangala-jaza, sarom-bilany, lalan-droa, anti-panahy*
aasa-poana, mahatapa-doha, saro-kenatra, manani-drova, mangala-beli-
rano, mitsoa-ponenana, fe-bolana, ranom-potaka, marain-tsy hariva,
FAMPIASANA 79.
Forony teny folo avy amy ny manary ka, tra, na ny a amy ny
na, nefa tsy misy miova ny renisoratry ny teny manaraka azy •
ary folo avy ny efa miova Jcosa. *
Ny amy ny fampjkambanana teny efa nohoyerin-
tsika teo, fa ny lalana hotanana amy ny fanovana ny
teny ho redoplikativa dia mbola tsy voalaza.
Ny rota sasany dia tsy fiteny intsony raha tsy amy
Q^ redoplikativa. Toy izao : hazakazaka, laolao, reha-
reha.
Digitized by
Google
62
Ny rota rehetra izay vaky teny iray na roa monja
(afa-tsy ny vitsivitsy* misy ka, na, na tra ho vaky teny
farany) dia ayerina fotsiny. Toy izao :
Rota. Bedoplikativa.
sangy sangisangy
tamby tambitamby
be bebe
lava lavalava
azo azoazo
tia tiatia
Kaha vaky teny telo ny rota, ary ka, na, na tra no
vaky teniny farany, dia an ariana a fotsiny ny ka, na, na
tra, raha tahiny zanatsoratra ny litera voalohany amy
ny rota ; ary hafohezina tahaka ny fanao amy ny fam-
pikambanana teny kosa izy, raha tahiny reuisoratraf
ny litera voalohany amy ny rota. Toy izao :
Rota. Bedoplikativa.
etsaka etsaketsaka
aloka alokaloka
alina alinalina
avona avonavona
eritra dritreritra
antitra antitrantitra
reraka reradreraka
fanaka fanapanaka
benjana henjak^njana
faingana faiogampaiogaua
sasatra sasatsasatra
lavitra lavidavitra
Ny rota primary sy ny sekondary sy ny misy infiksa
ary ny teny dervativa koa samy azo atao redoplika-
tiva hiany, kanefa n y ten a rota hiauy no ayerina, fa
ny prefiksa na ny infiksa dia tsy miverina. Toy
izao : —
* Toy izao : traotraoka, kaonkaona, zajatra.
f Raha h anefa ny reniaoratra, dia izy sy ny a farany hiany no miala.
Toy izao : hotroka, hotrokotroka, hevitra, hevitreoitra, mihemotra, mihe-
motremotra.
Ary raha m na n izy, dia tsy miova izany. Toy izao : matroka, matro-
matroka, meloka, mdomdoka, namana t namanamana, mancma, Mana-
ma nana, manitra, manimanitra, menatra, menamenatra.
Digitized by
Google
63
Tena rota.
Misy fanampiny.
Redoplikativa.
vily
8a vily
savilivily
herina
tei'/zgerina
m? £s iV* gerin geriii a
seby
someby
somebiseby
samba
8omamba
somamba&amba
teny
miteny
wtteniteny
lady
?«a«dady
r?ia«dadilady
dio
ma dio
madiodio
seho
a seho
aseboseho
Ary tahaka izany koa amy ny sofiksa : ny faran' ny
teny hiany no miova, ary ny sofiksa atao indray man-
deha hiany. Toy izao :
fan tart rt a fantapantariwa
" fotsiana fbtsifotsiana
labarawa lahadnhurana
hamainti&ztta hamaintimaintisarca
Ny teny vitsivitsy dia asiana n aloha vao averina.
Toy izao I
maneso maneso??eso
raanatupy manampinauipy
man da mandauda
zandry zandrinjandry
zoky zoki/ijoky
FAMPIASANA 80.
Fiovana manao ahbana uvy no hita arnin' izao redoplikativa
izao 9
Vitavita, soratsoratra, arakaraka, borerarera, dinidinihina, mamoto-
pototra, tsar a tsar a, bedibedy, embokemboka, vabatra, petsapetsa, fatra-
patratra, somarisary, anatranatra, vaovao, milazalaza, tenitenenina,
latsadatsaka, avanavana, boribory, mazotozoto, mitsimbadibadika,
betretra, aforiporitra, hadiodiovana, fakofako, fepetra, mitsivalambalana,
mamonovono, vantobantotra, ahonahona, havatravatra, tamotamo, ari-
traritra, lazalazaina, manelatrelatra, avakavaka, averimberina, hantsan-
kantsana, haihay, horakoraka, onitrbnitra, salasala, herongbrona,
dinidinika, ratsiratsy, erikerika.
III.— NY NIHAVIAN' NY NAONA.
Hoheverina samy mitokana ny naona propra ary ny
naona komona sy abstrakta.
1.— NY NIHAyiAN» NY NAONA.
Ny olona sy ny tany sy ny vohitra, etc., etc., dia
samy mknana ny anarany ayy, ka anarana avy taiza
moa no nomen* ny olona azy ?
Digitized by
Google
64
1.— ANARAN' OLONA.
Maro ny anaran* olona no tsy hita fptotra iatsony ;
fa ny ankamaroany dia hita tsara sy mora fantatra
hiany. Ary ny teny izay natao anaran* olona dia
fiteny isan-andro, saingy asiana teny kely hoe I na
JRa, na Lay, na Andriana, etc., raialoha azy. Ireo
teny kely ireo dia azo atao hoe Artikola Personaly, ka
nolazaina tamy ny pejy 28. Toy izao :
NAONA 1-voalao Rsk-totozy - Lai-zoma
ajektiva I-8oa Ua-be Andrian-feara
VERBA.. . . . . I-manana Ra- miakatra Andria-mamon/jf
Misy koa ny anaram-pirenena : ny hoe Ta, Tai f
Tan no famantarana azy. Toy izao :
Ta-nosy Tan-kay
Tai-fasy Tai-moro
Tan-ala Tan-tsaha
2.— ANARAN-TANY, ETC.
Ny ankabiazan* ny anaran-tany sy vohitra dia ana-
rana fiteny isan-andro hiany koa, dia sahala amy ny
anaran* olona hiany ; fa asiana teny hoe An kosa (izay
miova ho Am eo alohan* ny renisoratra sasany) mia-
loha ^ azy, nefa ny sasany dia ialohan' ny / hiany.
Toy izao :
An-tongona Am-bato
An-kazobe Am-parafaravato
An-tsahadtnta Am- bbhimarina
Toy izao koa :
1-mamo I-soavina
I-lazaina I-Ja/y
Misy ny sasany kosa anefa toa tsy arapiana teny hafa
loatra. Toy izao : Faraybhitra, Alasora, Namehana.
Kanefa tsy mahadiso akory raha asiana I hiany ireo.
2.— NY NIHAVIAN' NY NAONA K0M0NA SY ABSTBAKTA.
Ny sasany dia rota ; ny sasany derivativa ; ary ny
sasany kompaonda.
1.— NY NAONA IZAY ROTA.
Tsy misy holazaina loatra ny amin* izany. Misy
betsaka izay tena rota, toy izao : rano, ady. Misy izay
Digitized by
Google
65
rota sekondary,* toy izao : angady, kofehy. Ary misy
ny redoplikativa, toy izao : ahanahana, bedibedy.
Maro ny anaran-javatra azon* ny Malagasy tamy ny
firenena sasany. Maintimolaly ny sasany anefa ka tsy
tsarbana ho baiko intsony. Toy izao :
Arabiha,
mizana
kirbbo
FranUay. «
latabatra
soavaly
Englisy.
bbky
sekoly
2.— NY NAONA DERIVATIVA.
Betsaka dia betsaka ny anaran-javatra izay teny efa
nqforonina na nalaina tamy ny teny hafa, sady misy
lalana arahin* ny olona raha mamprona teny toy izany.
Ify rota anankiray no ampiana, na avy eo alobany, na
avy aoriany, ka voaforona tsara ny naona. Dia hala-
hatra kely izy.
i. Ny naona abstrakta misy prefiksa ha na faha, sy
ny misy ireny mbamy ny sofiksa ana koa. Ny rota sasany
dia asiana prefiksa ha na faha, na asiana ha sy faha
sady asiana sofiksa ana koa, dia tonga naona abstrakta.
Toy izao :
loto (rota)
ha}oto (ny)
fahaloto (ny)
halotbana
fahalotbana
tsara (rota)
^atsara (ny)
/aAatsara (ny)
ha tsara na
fahatsarana
f ohy (rota)
haiohy (ny)
faJiaiohy (ny)
hafohezana
faJiafohezana
ii. Ny naona misy sofiksa ana. Ny naona sasany
dia forbnina saiky tahaka ny fanao amy ny verba
pasiva sasany ; ny rota no ampian' ny sofiksa hoe ana
na izay solony. Toy izao : —
* Izao no
aw-gady (hady)
an -jara (zara)
Aa-razana
&a-laza
£am-ahana (fahana)
kam-ory (voryl
kan-ovo (tovo)
kan-uj (tsiry)
fo'-ady
ifct-fafa
&o-dia
prefiksa fanao amy ny
Ao-fehy
*a-fidy
*a-vily
8an -davany (lava)
sa u -godina.
ta-fara
fa-hiry
tam-b&to (vato)
tow-boho (voho)
tan -dap* (lapa)
tan-donaka
tei-ranorano
foi-laclao
teim-parifary
foim -pasika
tsin-drs.no (rano)
t8 in -gala, (hala)
fa-zaha
wi-zimba
za-tovo
«'-anaka
Digitized by
Google
66
Rota, Derivativa,
valona valona- na
tety tete-zana
tdetra i^*! to£r- ana
vdno von 6 -em a
saly sala-zana*
iii. Ny naona verbaly mtiy mp. Matetika raha te-
hilaza ny mpanao ny verba isika dia ovantsika ny m
litera voalohany amy ny verba ho mp. Toy izao : —
Verba, Naona,
roiady Twp-iady
mampakatra rap-ampakatra
uiandrafitra mp-andrafitra
mampianatra mjo-ampiauatra
mihatsaravelatsihy wp-ihatsarayelatsihy
iv. Ny "naona verbaly misy f. Ny verba amy ny
forma aktiva sy ny forma relativa azo ovana ho naona
raha ny literany voalohany no soloana f na ampiana f.
Toy izao : —
AH,
Eel.
V. J} _
ajektiva milaza isa dia azo ovana ho naona anaran* ny
fraktiona raha asiana ampaha avy eo alohany sy ny
avy eo aoriany izy. Toy izao : —
Ajek. Naona,
roa ampaha- roa-ny
telo a mpa h a - telo - ny
dimaui-polo ei/npa^a-dimaui-poio-»y
zato ampaha-za,to ny
* Izao koa dia nvnuT ireo : horonana, lahirana, tamiana, h arena,
(hariana), lanonaivi, leceaama^ tmiana, sere nana, tokonana, tantafiana,
tonoana, ts&nganan i, fatorana, lambanana t eampanana, vovonana,
lavnnana.
Ny lalana natnoronana azy mbola holuzaina rehefa mihatra amy ny
verba pasiva.
Verba,
mandeha
inijery
matory
mampihinana
Naona,
fandeha
fijery
fa.tory
fainpihinana
ampriana
isehoana
ahatsarana
ana.fi u tobinana
fampriana
fisehbana
fahatsarana
fanafintohinana
naonn fraktional
'y misy ampaha — ny.
Digitized by
Google
67
vi. Ny naona negativa misy tsy. Ny naona verbaly
misy f azo atao naona negativa raha asiana tsy ho
prefiksany izy. Toy izao : —
tsy fan an an a
tsy fahaniarinana
tsy fisiana
tsy fitoviana
FAMPIASANA 81.
Izay naona derivativa ainirC izao rnanaraka izao dia avaho
araka ny karazany, dia ny abstrakta misy ha, na misy ha — ana,
faha, na faha — ana, sy ny naona verbaly misy ana, sy ny naona
verbaly misy mp, sy ny naona verbaly misy f, sy ny naona
fraktionaly misy ampaha — ny, ary ny negativa misy tsy : —
Fanprenana, anjara, tsy fanaovana, hamaintisana, ampahatelqny,
mpisakaiza, fasana, kijeja, mpamonjy, fanaikeaa, sahafa, hamasinana, ha-
dio, lanonana, arupahefapolqny, mppnina, fibebaka, fahalalana, mpitady,
tandrirao, tsy fankasiitrahana, fahamena, tsimbolayola, hatsara, hataka,
fanompoana, laharana, faliitra, mpiyavaka, halotoana, ainpaharivqny,
fihinanana, fangatahana, mpandositra, rapijery, valonana, fiakarana,
fahafainganana, levenana, fasika, m^iraamo, fahendrena, ampahafitqny,
mpanota, tamiana, fitaiza, habbribonana, firaka, mpampry, hafatra.
FAMPIASANA 82.
Soraty naona derivativa enina avy araka ny karazany voalaza
teo.
3.— NY NAONA KOMPAONDA.
Ny teny roa dia azo akambana ho naona iray, ary
betsaka ny naona efa nqforonina toy izany. Samihafa
anefa ny teny azo akambana. Toy izao : —
Naona sy naona. Naona sy ajektiua, Ajektiva sy naona,
touipon-tany sira-mamy lava-nify
vonin-kazo vola-mena tsara-maso
hevi-teuy vorom-pofcsy be-ravina
Naona sy verba. Verba sy naona.
zava-padina manaui-bbninahitra
oloui-pantatra tao-zavatra
saka-uiandimby oriai-bato
Ny ankabiazan' ny naona kompaonda dia asiana hy-
fena hampikambana azy.
FAMPIASANA 83.
Teny inona avy no efa voakambana ho naona kompaonda amin*
ireto $
Voam-peso, mpitari-bato, bibidia, soso-nify, rapitory teny, andrin-
t sambo, olom-pehezina, mpanan-karena, tambim-bola, rano.mainty.
Digitized by
Google
68
lavanify, tsato- kazo, ala-faditra, lolompb, lefompohy, lelafo, lafi-bato,.
sarin-javatra, varahimena, ahidratsy, tanimbary, ravin-tseva, vaMm-bola r
hodi-maso, tompon-trano.
FANBAHARANA NT NAONA MANARAKA NT
NIB A VI ANT.
I. — Propra.
LAnaran'olona {^? ggj *&
J 2. Aaaran-tany, etc. { An£ngona A^to
II. — Komona sy Abstrakta.
{Primary Rano, ady
Sekondary Angady, kofehy
Redoplikativa Ahanahana, bedibedy
( (ha Hafotsy, hatsara
1. Abstrakta< { aAa Fahafotsy, fahatsara
I J ha... ana Hafotsiana, hatsarana
• I \faha...ana Fahafotsiana, fahatsarana
i 2. Derivativa -{ 2. Misy sofiksa ana ValoDaDa, toerana
i 3. Verbaly mp Mpiady, mpandrafitra
I 4. Verbaly / Fandeha, fiangonana
! 5. FraktioDaly ampaha— ny... A mpaharoany
16. Negativa misy tsy Tsy fitiavana, tsy fisiana
3. Kompaonda Tompon-tany, tao-zavatra
IV.— NY NIHAVIAN' NY AJEKTIVA.
Ny ajektiva izay rota sy ny derivativa ary ny kom-
paonda samy hoheverina kely avy.
1.— NY AJEKTIVA IZAY EOTA.
(1) Ny ankabiazany dia rota primary. Toy izao :
be, kely, hendry, tsara.
(2) Ny sasany rota sekondary.* Toy izao : tore ro,,
8ahirana, kanbsa, donendrina.
(3) Ny sasany redoplikativa. Toy izao : valavalg,
petsapbtsa, boribory, raorao.
* Vitsy hiany ireo. Ny prefiksa f anao aminy dia izao :
6o-traika Aa-renina «a-hirana
fco-trefona &a-laina sa-resaka
cfrm-endrina &i-lavalava fa-lanjona
/o-rehitra A;i-boribory fa-lesaka
Digitized by
Google
69
(4) Ny sasany misy infiksa.
someby, somamba.
Toy
izao : 8omary f
2.— NY AJEKTIVA DEBIVATIVA.
Ny ajektiva forbnina na alaina avy amy ny teny
hafa ka atao hoe derivativa no ho.dinihina koa. Azo
avahana ho efa-karazana izy, dia ny ajektiva misy
ny prefiksa ma, ny nomeraly misy faha, ny ajektiva
negativa misy tsy, ary ny misy sofiksa ana.
i. Ny ajektiva misy ny prefiksa ma. Efa nolazaina
kely rahateo ireny tamin' izay teny milaza ny tensan*
ny ajektiva. Ny rota (naona anefa ny ankabiazany)
no ampiana ny prefiksa ma ; amy ny sasany koa ny ma
dia hafohezina ho m hiany. Koa mizara efatra ireny
manaraka ny toeny samihafa.
( 1 ) Raha renisoratra ny litera voalohany amy ny rotany,
dia ampiana ma izy; ary raha preterita ny tensa, dia
miova ho n ny m, ary ho h raha f otora. Toy izao :
Rota.
Derivativa.
ditra
ma- ditra
fan a
ma -f ana
hitsy
ma- hitsy
kbtroka
ma-kotroka
lalaka
ma -lalaka
ngina
ma -ngina
renina
ma- renina
siaka
ma siaka
tevina
ma- tevina
vesatra
ma- vesatra
zoto
ma-zoto
(2) Fa raha h no renisoratra voalohany amy ny rotany,
dia hafohezina ho m ny ma, sady miala ny h amy ny rota
sasany. Toy izao :
Rota. Derivativa.
hanina
ma- Mnina
hafohezina ho
manina v
hanitra
ma -hanitra
)>
manitra
hasina
ma- Hasina
»»
masina
heloka
ma- heloka
uaeloka
hena(?)
ma-7jena('r)
»»
uiena (?)
henatra
ma-hhn&trsk
*>
nienatra
(3) Raha ny zanatsoratra a sy e no litera voalohany amy
ny rota, dia hafohezina ho m hiany ny ma*
Digitized by
Google
70
Rota.
Derivativa.
an do
ma-ando hafohezina
ho
m-ando
aloka
Twa-aloku ,,
ra- aloka
arii i a
ma- a rina ,,
m-arina
endrika
raa-endrika ,,
m- endrika
erika
ma Srika ,,
m-erika
erina
wia-erina ,,
wi-erina
(4) Raba ny zauatsoratra i sy o kosa no litera voalohany
aray ny rota, dia ma hiany no prefiksa, kanefa tahaka ny
diftonga no fanononan' ny olona azy. Toy izao :
Rota. Derivativa.
inty
itso
77i«-inty
r/u/-itso
izina
ma-izina
61a
mao\&
orina
maorina
ozatra
r«aozatra
ii. Ny ajektica nomeraly misy fa ha. ISTy ajektiva
nomeraly kardinaly dia azo atao ordinaly raha asiana
ny prefiksa faha, r\a.fah raha hafohezina. Toy izao:
Kardinaly. Derivativa ( Ordinaly J.
roa fa ha- roa,
telo faha-telo
ef atra fah - ef atra
roa-polo faha- roa- polo
telo- polo faha- telo polo
zato faha- zato
iii. Ny ajektiva negativa misy tsy. Maro ny ajektiva
azo atao negativa raha asiana prefiksa tsy. Toy izao :
tsy marina
tsy masina
tsy mazava
tsy meloka
tsy m endrika
iv. Ny ajektiva misy sojiksa ana. Misy ajektiva
vitsy noforonina avy amy ny naona izay nasiana sofiksa
ana, dia tahaka izay famorbnana ny verba pasiva. Toy
izao :
Rota. Derivativa.
vava vavana
bika bikana
nofo nofosana
volo volosana
fery ferena (feri-ana)
Digitized by
Google
71
3.— NY AJEKTIVA KOMPAONDA.
Ny ajektiva azo ampiana teny hafa, ka dia atao hoe
ajektiva kompaonda. Koa raizara ho telo toko izany.
i. Amy ny ajektiva kompaonda sasany dia teny
fametra azy ny teny faharoa izay mahakompaonda azy.
Toy izao :
saro-bidy
lava fe
mavesa-keloka
tsara fanahy
ii. Amy ny sasany kosa ny ajektiva roa no akam-
bana, nefa miampy hevitra hafa nbho ny voalohany ny
ajektiva anankiray. Toy izao :
kely fetsy = kely (nefa) fetsy
lehibe adala = lehibe (nefa) adala
niazaya ratsy = mazava (nefa) ratsy
mainty manga = mainty (nefa) manga
iii. Misy koa ny ajektiva nomeraly izay kompaonda.
Toy izao :
roa-polo
telo-polo
sivi-folo
FAMPIASANA 84.
Fantaro ny nihaviarC ny ajektiva derivativa amin 1 izao mana-
raka izao, ka sxmy atokantokday, nefa ataovy miray laharana ny
mitovy karazana ;—
Kanosa, tsy ma.dltra, mahery, merona, kafiry, fahafito, maimbo,
maloto, mavp, lalina, maroroka, mafy, fahasivy, maizina, fahefa-polo,
tsy hendry, somafosafo, ln endy , sihaza, manitra, niangidy, boUtika, tsy
maloto, mazana, mazava, menatra, ka petsy . raatoky, manga, fahavalo,
maotina, mangina, boretaka, rnaivana, mahihitra, fahadimy, risasiaka,
somedisedika, mailaka, tsy m thitsy, marenina, maozatra, manta, mapdy,
matanjaka, tsy marina, mamy, boraingina. matroka .
FAMPIASANA 85.
Soraty ajektiva derivativa enina avy isan-karazany.
FAMPIASANA 86.
Soraty ajektiva kompaonda enina avy isan-karazany .
Digitized by
Google
72
FANDAHARANA NT AJEKTIVA MANARAKA NT
NIHA VI ANT.
/Primary
i t>~+« ) Sekondary ...
1. Kota < Redoplikativa
VMisy infiksa ....
2. Deri-
vativa
3. Kom
paonda
i. Ajektiva misy ma
ii Nomeraly ordinaly misy faha
iii. Negativa misy tsy
Misy sofiksa ana
Misy fametra
Ajektiva roa mif anohitra
Nomeraly kompaonda
&
Hendry, maro
Karenina, borera
Hendrihendry, maro maro
Somary, someby
Maditra, mafana
Manina, menatra
Maloka, merika
Maizina, maozatra
Faharoa, fahatelo
Tsy marina, tsy mendrika
Vavana, nofosana
Saro-bidy, tsara fanahy
Kely fetsy, lehibe adala
Roa-polo, telo-polo
V.— NY NIHAVIAN' NY PRONAONA.
Tsy misy hoheverina loatra amin' izany.
Misy pronaona izay rota ; misy izay derwativa ; ary
misy izay kompaonda.
(1) Rota ny pronaona sasany. Toy izao : aho, izy,
iza, zovy ?
(2) Fa ny sasany derivativa.
i. Ny misy prefiksa i. Maromaro izy no asiana ny
prefiksa i mialoha azy. Toy izao :
Rota.
Derivativa.
sika
isika
zaho
izaho
zahay
izahay
zany
izany
zao
izao
zay
izay
Any ambaniravinkazo
mbola fiteny hiany ireo rota
tsy misy i ireo.
Ary toy izao koa ny sasany : —
Roia.
Derivativa.
toy
itoy
tsy
itsy
tsikitra
itsikitra
ty
ity
roa
iroa
rokatra
irokatra
ry
iry
Digitized by
Google
73
Ny adverba izay mifam aly amm* ireo pronaona ireo
no ahafantarantsika fa tsy naman' ny rota ny i .
Rota.
tsy
ty
T
etc.
Pronaona.
t-tsy
t-ty
*-ry
etc.
Adverba.
e-tsy a-tsy
e-ty a-ty
e-ry a-ry
etc.
ii. Ny Pronaona Sekondary. Ny Pronaona amy ny
kaso nominativa azo lazaina hoe Primary, satria rota
izy ; fa derivativa sy Sekondary ka avy arain' ireo
hiany ny namany izay posesiva. Dia toy izao :
Primary.
Sekondary sy Derivativa.
aho
hianao
izy
izahay
isika
hianareo
iza
zovy
ahy (o sy ko ?)
anao nao, ao
azy (ny ?)
anay nay, ay
antsika n tsika, tsika
anareo nareo, areo
an' iza
an' jovy
(3) Misy pronaona izay kompaonda.
ilehitsy, ikhiroa, etc.
Toy izao : itsizy,
VI.— NY NIHAVIAN' NY VERBA.
Ny ankabiazan* ny verba dia derivativa, ary be ny
holazaina amin* izany. Misy maro koa ny verba izay
rota. Ary matetika ny verba no asiana naona fametra,
izay hoatra ny mahakompaonda azy, dia toy izao :
mangala-dia> manapa-doha, mamindra fo, miova fanahy.
Kanefa ny amy ny rota sy ny derivativa hiany no
hodinihintsika izao, fa ampy izany efa voalaza izany
ny amy ny kompaonda.
1.— HY VEKBA IZAY ROTA.
(1) Rota primary ny sasany, kanefa misy izy aktiva ;
ary misy pasiva kosa. Toy izao : ( Aktiva ) tia, tonga,
avy ; ( Pasiva ) azo, hita, re.
Digitized by
Google
74
(2) Rota sekondary ny sasany.* Toy izao: kora-
paka,f tongilana,f tsivalana.f
(3) Redoplikativa ny sasany. Toy izao : karakara,f
hozongozoncijf fantapantatra.
(4) Misy ny infiksa ny sasany. Toy izao : homehy,
tomoetra, tinory, finantina.
2.— NY VEEBA DERIVATIVE
Derivativa ny ankabiazan* ny verba izay fitenin' ny
olona, sady raaro karazana ny teny amoronana azy.
Ny rota izay verba rahateo no angalana ny ankama-
roany. Toy izao :
Rata* Derivativa.
solo, a.solo, voa 80 ! , misolo, raanolo, soloana, etc.
haro, tafaharo, inampiharo, haroina . haroy, etc.
etc. etc.
Tena rota ireo, dia rota primary ; fa betsaka koa ny
rota sekondary izay angalana derivativa. Toy izao :—
Rota primary. Rota sekondary. Derivativa.
lahatra tan-dahatra mitandahatra
herina tsin-gerina mitsipgerina
etc. etc. etc.
* Ny prefiksa fanao aminy dia izao :
a mi a-fara ta mi-ta-laho
an nii-an-jera tabo mi-to&o-rotsaka
ba nri-6a-raraka tako nii-tafco-ritsika
bo mi-bo sesika tan rui-£a/i-dahatra
da mi-da-boboka tarn mi-fazra-besatra
don mi-do/i-ana to miȣo-fefika
* fa uii-/a-diditra ton mi-foa-gilana
go nii-^ro-robaka tsa mi-foa-rapaka
ka uii-fca-retsaka tsi mi-fct-valana
ki mi-K-dingidingy tsim rai-fom-badika
ko mi-&o-rapaka tain mi-fsin-gerina
pa mi-j9a-riaka tso mi-fco-riaka
po nii-^o-rotsaka va mi-va roraka
ro mi-ro-ahana vo mi-vo-reraka
sa
Toy izao
f Tsy fanao ireo raha tsy misy prefiksa hahaderivativa azy. Toy
mikorapaka, mitongilana, mitsivalana, mikarakara, mihozongozona,
Digitized by VjOOQlC
75
Tsy ny rot$i verbaly hiany anefa no amqronana ny
verba derivativa, fa betsaka koa ny avy amy ny teny
hafa. Toy izao :
Naona : manatroka (satroka) miravaka (ravaka)
Ajektiva : manatsara (tsara) teloina (telp)
Adverha: mankany (any) manindroa (indrba)
Preposisiona : mankamy (amy) mihatra ( hatr a)
FANDAHARANA NT VERBA MANARAEA NYNIEA VIANT.
1. Rota
f (1) Primary { ££
■{ (2) Sekondary
(3) Redoplikativa
1(4) Misyinfiksa
Tia, tonga
Resy, azo
Korapaka, tongilana
Karakara, fantapantatra
Tomoetra, homehy
f /i \ amr «««„ «.. .«#.« i Misolo, misavily
I (1 > ay y ^y n * rota \ Mirehareha, mihomehy
( naona Mivady, manaloka
I (2) avy amy ny teny hafa J a/e&£. Miharatsy, hatsaraina
3. Kompaonda
) adv. Mankeo, minintelo
vprcp. Mankany, mihatra
Mangala-dia, manapa-doha
FAMPIASANA 87.
Fantaro izay nihavian 9 izao verba izao :*—
Nahela, havaozina, mitsitokantbkana, hampitsahatra, % misalasala,
fantatra, mihatra, mikorataba, tamy, lovana, tsinjaraina, sivina, koloko-
lbina, mahaloto, manakaiky, vita, manao, itampodiana, ialohana, maty,
mamptsy, mifarango, mitsitokotbko, maninefatra, tratra. miala-tsahatra,
nankamy, heverina, miahotrahotra, tia, mif ampi^ery, manantena, omena,
mampikorapaka, mankary, re, sotroina, mahadala, miandbha, ankane-
sana, mitapitapy, tonga, iadiana, miady varotra, maintisana, zaka, ise-
hoana, saritahina, nankaroa, mi.tsehatseha, tsinjo, raanamarina, miko-
rbntana, lavo, tambatambazana, mandohalika, mikormtsandnntsana,
mitso-drano.
Ny rota izay ampronana ny verba derivativa dia
ampiantsika prefiksa sy sofiksa ho enti-mamprona azy.
Ary ny forma aktiva sy ny forma pasiva ary ny forma
relativa dia samy manana ny azy avy, ka tsy maintsy
hplazaina samy mitokana.
Digitized by
Google
76
1.— NY PREPIKSA AKTIVA.
Raha dinihina ny fandaharana eto ambany, dia
hitantsika fa misy prefiksa tsotra ; ary misy kaosativa
( maha tbnga) sy resiprokaly (mifanao) sy kaosativa resi-
prokaly (mampifanao) ary resiprokaly kaosativa (mifam-
pahatonga).
<
>
H
W
<
<
»— i
&
<
<
to
Si. °*
<5^
M-ifamp-
M-ifamp-a
M-ifamp-an [ra]
M-ifamp-ana
M-ifamp-anka
M-ifamp-aha
M-ifamp-i
M-ifamp-iha
Kaosativa
Resiprokaly.
M-ampif-an [m]
M-ampif-ana
M-ampif-anka
o
M-if-a
M-if-an [m]
M-if-ana
M-if-anka
o
»3
M-amp-
M-amp-a
M-amp-an [ra]
M-amp-ana
M-amp-anka
M-amp-aha
M-amp-i
M-amp-iha
1
i — i
s s
5» C JB ^
oS ee os 08 os •»* •»*
• •••••••
€
tf
^
^
>»
p
g
-*3
06
g.a
r0
OS oS
O
08 "S
•s
00
S o
s
>»
1
1
►>
S
*>.
■*»
- 03
oS
N
06
2
06
o
00
-*>
06
i
oo _.
O 08
<3
2
03 44
43 o
k»
o8 A
*
r« ©
<H
08.2
a a
OS
o6
CO rQ
*0
a
03
06
o
06
O
4 o
06 ^
•a *
a*>
9 >*
*3-
05 -T
o3 ®
l|
2
•?>
r0_M
flD 'oS
■s
Mo
06
3
Digitized by
Google
77
(1) Ny Prefiksa Tsotra. Valo izy ireo, dia izao :
iw- na m 9 -', ma-, mart' na mam-, mana-, maiika-, maha-,
mi-, miha-. Ary samihafa kely ny heviny.
(1) M na M' : prefiksa anampy ny rota misy zanatso-
ratra ny literany voalohany ny m. Amy ny teny sasany
dia mi, na ma, efa nohafohezina ho m' anefa no tokony ho
heviny. Toy izao :
Trans* M'-aka, m'-ila, m'-oinba.
Intrans. M'-ety, m'-iditra, m'-onina.
(2) Ma : prefiksa asolo ny man amy ny teny vitsy izany.
Toy izao : Ma-hay, ma-hita.
(3) Man na Mam* : ireo no fototry ny prefiksa transi-
tiva, ka be asa indrindra ; kanefa misy izy intransitiva
hiany. Raha ny rota izay namoronana ny verba misy
man no namoronana verba misy mi koa, ka dia misy izy
Toa, dia mazana transitiva ilay misy man, ary i ntran sitiva
kosa ny misy mi. Toy izao :
Rota. V, Trans. V, Intrans.
ely man-ely mi-ely
iditra man-iditra m'-iditra
orina man-orina mi-orina
tsangana man-angana mi-tsangana
valy mam-aly mi-valy
Fa indraindray, indrindra raha tsy misy izy roa, ny
verba misy man no intransitiva kosa. Toy izao : Aiandry, \
mandro,mandeha,mandihy, mandady, mandainga, manelatra, j
mamaka, mamantana, mamindro.
(4) Mana§ : prefiksa naman' ny man io, ka transitiva
tahaka azy hiany. (i.) Indraindray solon 1 ny man fotsiny
ny mana. Toy izao: mana-kambana, mana-kaona, mana-
katona. (ii.) Fa izao koa no heviny matetika, indrindra fa
raha anampy ny ajektiva izy : milaza asa izay manova ilay
iharany hanana ny koality na fumba lazain' ny rota izy.
Toy izao: mana-sitrana , manu-soa, mana-tsara, mana-
* Miova ho mam izy indraindray.
§ Ataon* ny sasany fa ny hoe manao no nihavian' ny hoe mana ; ary
ny hoe mahay no nihavian' ny hoe maha, fa asa.
Digitized by
Google
78
tanjaka, mana-dio, mana-tanteraka. (iii.) Matetika ny
manao, na miasa, mandrakariva no heviny koar. Toy izao :
Manadio ny olona ny fahoriana. Ny hanina no manatan-
jaka. Ny raasoandro no manazava.
(5) Manka : ity koa dia Daman' ny man sy ny mana,
Ary telo satnihafa no asany : (i.) Solon* ny mana izy amy
ny teny sasany. Toy izao : manka-rary, manka-hia, man-
ka-tavy, manka-lalina, manka-leo, (ii.) Ny mandray ho — no
heviny kosa amy ny teny sasany. Toy izao: manka-fy
(mandray ho fy), manka-mamy (mandray ho mamy), man-
ka-sitraht, manka-telina, manka-hala, (iii.) Prefiksa anampy
ny adverba milaza ny hatonina izy. Toy izao : mank'-aty,
mank'-ery, mank'-any.
(6) Maha§ : prefiksa trans itiva hiany koa ny maha. Roa
no asany : (i.) Milaza fa haizana na hery hanao izy. Toy
izao : mah y -efa t maha-vita, maha-laza, maha-vaky, maha-
resy. (ii.) Milaza ny mahatonga, na ny mampisy t ny toetra
lazain' ilay teny sendra ampiana izy : Toy izao : maha-
tsara, maha-mamo f mah'-adala, maha-marina.
Ary manaraka izany heviny faharoa izany, dia azo ak iin-
bana amy ny teuy lavalava ny hoe maha. Toy izao:
Izany no maha-l^tongotra mby an-dakana') azy.
(7) Mi : prefiksa in transitiva io ka valin* ny man araka
ny efa nolazaina teo (3). Ary anef a transitiva kosa izy
indraindray, indrindra raha ts y ain orbnana verba misy
prefiksa man ny rota ihaviany. Toy izao: mi-tondra,
mi-tarika 9 mi-jery, mi-laza y mi~tery y mi-kapoka y mi-tsinjo,
mi-lanja, mi~tazana f mi-teraka t mi-tahiry, mi-tifitra>
mi'hazona.
(8) Miha : prefiksa intra nsitiva koa izany, ka ny
mandroso amy ny toetra lazaina no heviny. Toy izao :
miha-ratsy, miha-hendry, miha-mena, miha-foUy.
Ary tsy ny rota hiany no asiana miha, fa ny teny
misy prefiksa hafa rahateo koa. Toy izao : Miha-madio 9
miha-mazoto, miha-manaritra, miha-mandeha, miha-man~
droso.
Digitized by
Google
79
(2) Ny Prefiksa Kao8ATIva. Mahafonga na mam-
jpisy no hevitrv ny hoe kaosativa . Ary ny hoe amp
no mampiseho ny verba ho kaosativa : ny jn renisora-
tra voalohany no ampanarahina amp. Ary ny prefiksa
aktiva rehetra azo atao kaosativa toy izany afa-tsy ny
tafa. Toy izao :
Rota.
Pre/. Tsotra.
Pre/. Kaos.
hita
ma -hita
m-amp-n-hit*
aka
m-aka
m-a??i/?-aka
didy
man -didy
in- amp-tan -didy
dio
mana dio
m-«/np-ana dio
sitraka
manka- sitraka
m-amp anka- sitraka
tsara
m aha- tsara
m-amp- aha- tsara
anatra
mi- anatra
m-amp-i-anatra
ratsy
niiha- ratsy
m - a mp - i - ha- tsara
Transitiva mandrakariva ny verba misy prefiksa kaosativa.
(3) Ny Prefiksa Resiprokaly. Mifanao no hevi-
try ny hoe resiprokaly. Ary ny hoe if no mampiseho
ny verba ho resiprokaly : ny m voalohany no ampana-
rahina if. Kanefa ny prefiksa sasany hiany no azo
atao izany. (Diniho ny fandaharana, pejy 76.) Toy
izao :
Rota.
hita
ely
tsara
hala
Pre/. Tsotrd.
ma- hita
man- ely
mana - tsara
manka-hala
Pre/. Resip.
m-ty-a-hita
in -ty- an -ely
in if- ana- tsara
m- f/-anka- hala
(4) Ny Prefiksa Kaosativa-Resiprokaly. Mam -
pjfan.ao no hevitr* izany : ny amp (kaos.) sy ny _if
(resip.) no akambana. Ny prefiksa man, mana , sy
manka no fanisy azy. Toy izao :
Rota.
lahatra
dio
tia
Pre/. Tsotra.
man-dahatra
mana- dio
manka-tia
Pre/. Kaos. Resip.
m-ampif- an- dahatra
m awpif- ana- dio
m- ampif- anka- tia
Transitiva koa ireo tahaka ny kaosativa hiany.
Digitized by
Google
80
(5) Ny Prefiksa Resiprokaly-Kaosativa. Mi-
fampa ha tonga no hevitr' izany : ny i£ (resip.J sy ny
amp (kaos.) no akambana. Toy izao :
Rota. Pre/. T&otra. Pre/. Kaos, Besip.
aka m'-aka m'-z/awjo-aka
hay ma-hay m - if a mp~ a- hay
tao oian-ao m-Z/tm/jo-an-ao
dio mana-dio m-?yaw£>-ana-dio
hala manka-hala m-Z/cfTT/^-anka-hala
hendry maba-hendry m-?ya7?vp-aha-hendry
jery raj-jery . m- ijf amp- i-jery
tsara uiiha- tsara m- (/amp- iha- tsara
(^ Ny verba misy prefiksa re siprokaly (3) sy ny
misy resiprokaly kaosativa dia mazana intransitiva .
Kanefa raha n y verba ib avia ny (ny misy prefiksa
t6otra) no mahafeby objekta roa dia tonga transitiva
kosa ny resiprokaly. Toy izao :
Mamely toto-hondry qzy izy.^
Mif amply toto-hondry izy. 1 3
Mampiseho sary anao abo.j
Mifampiseho sary izahay. I*
Eaha akambana amy ny rota ireo prefjksa ireo, tsy
misy miova izy, na ny rota, na ny prefiksa, afa-tsy ny
misy ny prefiksa man sy ny zanany. Fa raha ampiana
man, mifan, mampan, mifampan, mampifan, ny rota, dia
samihafa be hiany ny toeny.
(1) Ny tsy miova. Raha zanatsoratra, na ny renisoratra
d t g,j, no litera voalohnny amy ny rota, dia tsy misy
miova ny rota na ny prefiksa. Toy izao :
Man*-ala, man-ely, man-iditra, man-Orina.
Man-didy, man-JH.kpa, inan-jadona.
* Ny man hiany no natao eto, fa ny mi/an, etc., dia sahala aminy.
Digitized by VjOOQlC
81
(2) Ny manary h'tera. Raha k, n, «, £, fe no litera
voalohany amy Dy rota, dia miala ireo. Toy izao :
Rota. Verba misy prefiksa.
kaikitra man-nildtra
nato man -a to
solo man-olo
tery nian-ery
tsentsina inan-entsina
Iodraindray h, tr, miala koa. Toy izao :
Rota. Verba misy prefiksa,
helatra man-elatra
trotraka nian-otraka
(3) Ny rota miova h'tera. Raha h, 7, r, z (ary indraindray
tr) no litera voalohany amy ny rota, dia soloana na
ainpiana litera hafa ireo. Toy izao :
Rota.
Verba misy irefik&a.
hataka
man-r/ataka
lab atra
man-rfahatra
ray
man- dray
triatra
man-r/riatra
zehy
uiau-yehy
(4) Ny prefiksa miova litera, ary ny rota ahafahana koa,
Raha/, p, v* no litera voalohany amy ny rota, dia miala
ireo, ary ny prefiksa man no soloana mam. Toy izao :
Rota.
Verba misy prefiksa*
faka
mam-aka
petraka
main-etraka
very
mam ery
Ny b koa dia toy izany indraindray, fa matetika izy tsy
miala, fa ny mam no miova ho man hiany. Toy izao :
Rota. Verba misy prefiksa,
babo mam-abo
beta mam -beta
Tsy miala ny v indraindray, fa miova ho b hiany. Toy izao :
voly mara-boly
voatra niam-boatra
Digitized by
Google
82
2.-NY PREFIKSA SY SOFIKSA PASIVA.
Misy ny rota sasany izay pasiva rahateo, fa ny
ankabiazan* ny verba pasiva dia manana prefiksa na
sofiksa izay mahapasiva azy. Diniho kely ny fanda-
harana eto ambany.
O CO
Wj
ee P*
.s *
§ a
r 3 .
■S3
38
ft
►.«
Si
l|
II
**
Digitized by
Google
83
(3) A-. (a) Maro ny rota izay tsy namoronana verba
pasiva misy ny sofiksa -ina na -ana ; fa ny pasiva misy
prefiksa a- kosa no misolo azy. Toy izao : a-seho, a-kimpy, )
a-tsangana, a-posaka, a-le/a, n-foy, a-paka f a-loa % a-potraka, \
a-lona, a-lahatra, a-roso, a-tranga, a-hantona. J
(b) Fa maro kosa ny rota izay namoronana verba pasiva
roa : ny iray misy prefiksa o - ; ary ny iray misy sofiks a
-ana (na -ina). Ary raha misy fiteny ireo roa ireo, dia
mifamaly ny fombany. Toy izao :
rakofana (ny vilany) arakotra Tny sarony)
fafazana f ny tany) afafy fny voa)
valiana [ny olona) avaly (ny tenyj
fehezina (ny hazo) afehy (ny tady) '
(4) -INA : sofiksa anampy avy ao aoriana kosa ny -ina,
hahapasiva ny teny sy hampisebo izay atao amy ny
zavatra sendra lazaina. Toy izao : Kapoh-ina ny omby,
vono-ina ny kary.
Dia pasiva valin * ny verba aktiya transitiva (misy ny
prefiksa man- na mi-) ny sofiksa -ina. Toy izao :
Aktiva. Pasiva.
mananatra anarina
manapaka tapabina
roamelona velomina
mikapoka kapohina
milaza lazaina '
Raha dinihina kely anefa ny fandabarana (pejy 82), dia
bita fa tsy ny rota hiany no asiana -ina ; fa ny rota efa
miova sy miampy rahateo dia asiana hiany koa.
Dia mizara toy izao izy :
(a) Hy tsotra indrindra amin' ireo verba pasiva misy
ny sofiksa -ina ireo no ilay m anampy ny rota primary, na
ny rota sekondary, izay yyin* ny verba aktiva misy ny
prefiksa man- na mi-, toy ny vao nolazaina teo. Toy
izao : 8olbina t tsinjaraina.
(b) Ny sasany dia misy an- na anha - % tapaky ny prefiksa
man- na manJca-, izay tsy miala rebefa oyaua ho pasiva ny
teny. Toy izao :
Aktiva, Pasiva.
mantsaka antsakaina
mangataka angatahina
mangalatra angalarina
mamboatra amboarina
mankabala ankabalaina * }
mankalaza ankalazaina
mankabery ankaberezina
mankato ankatoavina '
Digitized by
Google
84
[d) Misy izay verba pasiva valin' ny_ aktiva kaosativa, na
kaosativa resiprokaly. Ny m voalohany amy ny prefiksa
aktiva dia esorina, ary -ina no anampy ny teny avy ao
aoriana. Toy izao :
Aktiva. Pasiva.
mampilaza atnpilazaina i
mampakatra auipakarina '
wampitondra ampitondraina
niampandeha ampandehanina
mampifandahatra ampifandaharina
uiampifamaly aiupifamalina
mampifamely ampifainelezina
matnpifanongoa ampifanongoavina i
Ny -two na -era (pejy 82) hiany no fanao amin' ireo.
Baha ny prefiksa -ana no fanao amy ny verba tsotra, dia
uiiova ho -ina hiany izany relief a atao kaosativa. Toy
izao:
saka nana ampisakanrwa „;
tandrejnafta ampitaudreni ina
(«) Ny sasany indray dia avy amy ny naona abstrakta
misy ha— ana , ka inilaza ny atao amy ny zavatra lazaina
hahazoana izany foniba na toetra izany. Toy izao :
Naona Absf. Verba Pasha.
halavana halavaina
hatsarana hatsaraina
hamari nana hamarinina
hamasinana hamasinina
havaozana havaozina
(/) Avy amy ny naona miampy preposisiona ny verba
pasiva vitsivitsy, sady mbola ao hiany ny prefiksa tnaha-
preposisioiia azy. Toy izao :
Naona sy Prep. Verba Pasiva.
am-po \ ampoizina
an-tena antenaina K -
a-loha alohaina
am- boh o ambohoina
aiu-pofo ampofoina
(5) -ANA. (a) Matetika sahala amy ny sofiksa ina hiany
ny -ana, ka valin* ny verba aktiva misy ny prefiksa man-
na mi- izy. Toy izao :
Digitized by
Google
85
Aktiva.
Pasiva.
manpratra
soratana
mandoaka
loahana
manimba
simbana
misakana
sakanana
mitandrina
tandremana
(b) Fa indraindray kosa ny rota iray no nampronana
verba pasiva roa : ny iray misy -ina ; ary ny iray misy
'ana . Ary samihafa ny hevitr* izy roa. Toy izao :\
Tafina (ny lamba), tafiana (ny olona); aterina (ny *)
zavatra en tina), aterana (ny olona itondrana azy); alaina
(ny zavatra entina), alana (ny angalana azy) ; tampbhinai
(tairina), tampbhana (asiana rano mangatsiaka).
(d) Valin' ny pasiva misy prefiksa a- ny sofiksa -ana.
Vakio ny voasoratra ao amy ny pejy 83.
(6) -ena. Ny sofiksa -ana anampy ny rota izay misy y
ny literany farany ka nobafohezina indray ny sofiksa -ena :
ny ia no tonga e.* Toy izao :
tefy tefi-ana tonga tefena
eky eki-ana ,, ekena
vonjy vonji-ana „ vonjena
voly voli-ana „ volena
Ireo dia rota, fa manaraka izany 1 alana izany biany koa »
ny kaosativa sy ny kaosativa-resiprokaly avy aminy.
Toy izao :
Tsotra. Kaosativa. Kaos. Resip.
terena ampanerena aiupifauerena
vonjena ampamonjena ampifamoojena
Raha akambana amy ny rota ireo sofiksa ireo, ny
rota dia miova be hiany amy ny sasany. Dia holazaina
kely izany.
(1) Ny rota sasany tsy miova akory, fa ampian' ny
sofiksa fotsiny hiany. Toy izao :
laza, laza-ina ; fotsy, fotsi-ana ; vono, vono-ina.
asa, asa-ina ; taniy, tami-ana ; solo, solo-ina.
(2) Amy ny sasany kosa ny zanatsoratra roa (ny farany
amy ny rota sy ny voalohany amy ny sofiksa) dia mikam-
bana ho iray. Toy izao :
ova, ovana; sazy, sazina.
rava, ravana; vaky, vakina.
* Tokony ho toy izany hiany koa no nisehoan' ny teny sasany izay
misy e. Toy izao :
hafohi-azina hafohezina
refi-asina refesina
Digitized by
Google
86
(3) Baba ha 9 na 9 na tra, no vaky teny farany amy ny
rota, dia miova ny renisoratra. Toy izao :
k tonga \
tr tonga^ t
(tapa&a,
ava&a,
fhobo&a,
taba&a,
(anatfra,
bevitfra,
(soratfra,
rani£ra,
( sokatfra,
( rakofra,
(taowa,
tapaMna.
ava^ana.
hobo/ana.
taba/ina.
anarina.
heverina.
soralana.
ranilana.
soka/ana.
rako/ana.
taomina.
velomina.
ny rota sasany
vao asiana
n tonga u* } veW>
(4) Miampy reirisoratra
sofiksa. Toy izao :
s fono, fonoaina ; mainty, maintiaina.
(* v la, lavina; loloba, lolobavina.
z foha, fohazina ; fay, faizina.
(5) Indraindray ny zanatsoratra dia misy miova koa.
Toy izao :
ai tonga e kaikitra, kekerina ; paika, pehina.
e tonga ia be, habtazina.
. tonaa ( a ^ m %» dimbasana ; tamby, tambazana.
1 a 7 9 J e f antma, f antenana ; fehy, f ebezina.
Amy ny ankabiazan' ireo teny ireo ny aksenta dia
mihemotra vaky teny iray. Toy izao : vono, von5ina ;
laza, laz&ina ; etc. Kanefa misy hiany kosa izay tsy
miova. Toy izao : f&tra, f4rana ; Ik, lavina ; d5na,
d6nina ; etc.
3.— NY PREFIKSA SY SOFIKSA RELATIVA.
Ny_yerba relatiya no irais an' ny fomban* ny verba
aktiva sy ny verba pasiva. Ny prefiksa fanao amy ny
verba aktiva (afa-tsy ny m litera voalohany), sy ny
sofiksa fanao amy ny verba pasiva koa (saingy -ana,
ary indraindray -ena hiany no fanao amy ny verba
relativa), dia samy miseho eo amy ny verba relativa.
Dia toy izao :
Akt. mi- saka na
Fas. sakan-ana
Bel. i- sakan-ana
. Akt. mam-ono — -
Pas. fono-sina
Bel. am-ono-sana
mam-ono - - -
vono-ina
am- on 6- ana
mi-tahiry
tebin-zina
i-tebiri- zana
: mampi-laza.
ampi-laza-ina.
amjpi-laza-na.
man- oratr a.
8orat-ana.
an-orat-ana.
Digitized by
Google
87
Dia hitantsika amin' izany fa izay fiovan* ny rota
raha asiana prefiksa aktiva, sy izay fiovany raha asiana
sofiksa pasiva, dia samy arahina raba raamorona verba
relativa ny olona.
Ny verba sasany dia mahavit a roa : sady pasiva no
i izy. Toy izao :
ananana
inoana
anoutaniana
inonoana
ankasitrahana
isaonana
ambolena
isaorana
atahorana
itokanana
ianarana
itokiana
iantrana
itomaniana
iaretana
izahana
4.— NY FAMORONANA NY MODO IMPERATIVA.
Ny modo indikativa hiany ilay efa voalaza teo, fa
misy miova kely raha modo imperativa ny verba.
(1) Ny imperativa pasiva sy relativa. Ny sofiksa
-ina, ana, -ena, izay fanao amy ny indikativa, no soloana
o na y raha ovana ho imperativa izy. no fotony, fa
y kosa dia fanao amy ny ankabiazan' ny verba izay
misy ny litera o rahateo amy ny rota angalana azy
Toy izao :
Pasiva,
Ind. lazattta sakanana vonbina
Imp. lazao sakano vonoy
Relativa.
tendrena*
tendreo
Ind.
Imp.
flazana*
iiazao
isakanana
isakano
ampnoana anendrena*
anion 6?/ anendreo
Raha pasiva tsy misy sofiksa ny indikativa (fa ny
prefik sa _o- no mahapasiva azy), mba miova hiany
tahaka ny fiovana voalaza teo (pejy 85, 86j, raha
ampiana o na y, sofiksa imperativa, izy. Toy izao :
Ind. aseho atombo&a alahalra akambana
Imp. asehoy antonibdAy alaharo akambano
Ind. afoy apetra&a atolo^ra alona
Imp. afoizo apetra^o atolory al6ny
* Raha misy zanatsoratra roa mikambana ho iray (pejy 85), dia ny -na
hiany no miala.
Digitized by
Google
88
(2) Ny imperativa aktiva. Ny sofiksa -a anarapy ny
indikativa ary ny aksenta mihemotra vaky teny iray
no famantarana ny modo imperativa amy ny verba
aktiva. Toy izao :
Ind. mamono mamotsy misolo milaza
Imp. mamonoa maruotsia misoloa milaza (aa)
Kanefa raha tahiny rota izay miova raha asiana
sofiksa pasiva na relativa ny rota angalana ny teny,
dia miova araka izany hiany izy, raha ovana ho impe-
rativa ny indikativa. Ary amin' izany, izao no misy
mahamora ny amoronana ny imperativa aktiva: ny
verba relativa, raha ampiana m avy ao alohany sy
anesorana ilay na farany, dia tonga imperativa amy ny
verba aktiva. Toy izao ;
Bel. Ind. anampiaaa anomdzana
Akt. Imp. manampia manom£za
Bel. Ind. itandremana ahalala na
Akt. Imp. 7?atandrema mahalala
VII.— NY NIHAVIAN' NY ADVEBBA.
Misy adverba izay rota ; misy izay derivativa ; ary
misy izay kompaonda.
(1) Rota ny adverba sasany. Toy izao : fatratra,
avy, samy, etc.
(2) Derivativa kosa ny adverba sasany.
i. — Ny misy prefiksa ma. Tahaka ny ajektiva izany
(pejy 69). Misy vitsivitsy ny toy izany: matetika,
/wfllaky, madiva, etc.
ii. — Ny misy prefiksa in na im. Izany dia prefiksa
marapiseho ny isan' ny anaovan-javatra. Toy izao:
mdray, mdroa, twpolo, mbetsaka, etc.
iii. — Ny misy prefiksa faha na fah. Prefiksa mam-
piseho ny andro nanaovana, etc. izany. Toy izao:
fahataloha, fahiny, fahizay, fahatzny, etc.
iv. — Ny misy prefiksa tsi. Maromaro ny ajektiva
(na ny milaza koality, na ny milaza koantity) no asiana
prefiksa tsi hahova azy ho adverba. Toy izao : tsimo-
ramora, te&kelikely, fcirairay, etc.
Digitized by
Google
89
v. — Ny misy prefiksa ha. Prefiksa enti-milaza ny
iharan-javatra ny hoe ha-. Toy izao : Aavava, hatenda,
Agfaladia, etc.
vi. — Ny misy prefiksa a na e. Ny adverba milaza
toerana naman* ny pronaona ajektiva (pejy 73) dia rota
miampy a na e. Toy izao : any, eny, ary, ery, aty, etf.
(3) Kompaonda ny adverba vitsivitsy. Toy izao :
rahampitso (raha ampitso), hatrizay (hatra izay), isan-
andro (isa andro), etc.
FANDAHARkNA NY ADVERBA MANARAKA NY
NIB AVI ANY.
1. Kot Fatratra, avy
{i. Misy prefiksa mo Matetika, malaky
ii. Do. in na im Indroa, impolo
iii. Do. faha Fahiny, fahizay
iv. Do. tsi Tsirairay, tsikelikely
v. Do. ha Havava, hatenda
vi. Do. anae. Any, eny
3. Kompaonda. Rahampitso, hatrizay
Digitized by
Google
90
ANALYSISA SY SYN-
TAKSA.
Zavatra telo loha no voalaza teo (pejy 1) ho an ton*
ny Gramara. Koa ny roa aminy efa nodinihintsika, ka
ny fahatelo no sisa, dia izao: ny mamantatra izay
fanao tsara amy ny fampikambanana teny samihafa
karazana ho teny milahatra mahitsy. Ary misy fomba
roa izay samy ianarantsika hanao izany, dia ny
Analysisa, na fanavahana ny sentensa, sy ny Syntaksa,
na fitsipika harahina raha mandahatra teny ho sentensa.
Dia handroso hihevitra azy ireo isika.
TOKO FAHADIMY: NY AMY NY SENTENSA.
I.— NY FOMBAN' NY SENTENSA.
Ny hevitra iray asian-teny arnpy hilazana azy dia
atao hoe Sentensa. Toy izao : Miteny ny rainao ; soavaly io.
Raha ny * Miteny" hiany no voatonona, dia tsy ampy ho
filazan-kevitra izany, fa tsy misy milaza izay miteny, na
iza na iza. Ary tahaka izany koa ny teny hoe "ny rainao ;"
fa tsy misy milaza izay ataoiiy na inona na inona. Fa
rehefa voatambatra izy roa ka tononina hoe : "Miteny ny
rainao," dia efa misy hevitra tanteraka izany ; koa dia
ampy ho sentensa ireo teny ireo. Tahaka izany hiany,
raha ny hoe "soavaly'* hiany no voatonona, tsy misy
hevitra lazaina ; ary raha ny hoe "to," dia mbolatsy misy.
Fa rehefa atauibatra izy hoe "soavaly io" dia misy hevitra
tanteraka.
Ary mizara enina ny karazan* ny sentensa.
(1) Ny milaza (Asertiva). Ary mizara roa indray
ny sentensa milaza, dia ny milaza fa (manaiky) sy ny
milaza fa tsy (manda). Toy izao : Manidina ny vorona ;
tsy manidina ny vorona.
(2) Ny manpntany (Interogativa). Toy izao : Ma*
nidina va ny vorona ? Tsy manidina va ny vorona ?
Digitized by
Google
91
(3) Ny maniraka na mandidy (Imperativa). Toy izao:
Mankanesa aty hianao ; into aty ny boky.
(4) Ny mandrara (Prohibitiva). Toy izao : Aza
wiarlplo-babo ma/ana hianao : aza entina aty ny boky.
(b) Ny milaza faniriana na fanozonana (Optativa).
Toy izao : Tfarantitra hianao, tompoko e ; vaklg ante ny
siny.
(6) Ny milaza fiantsoana na fitarainana (Eksikla-
matory*). Toy izao : Akory izato hasban' ny bikan' ny
tenanao ! He izany hadalanao izany !
Ary amin* ireo karazan-tsentensa enina ireo dia ny
voalohany hiany (ny milaza) no tokony bofantarin' ny
mpianatra indrindra. Fa raha hitany tsara ny toetry
ny sentensa milaza, dia tsy hisy hanahirana azy loatra
intsony ny fandaharana ny sentensa sasany.
FAMPIASANA 88.
Ahxharo mifanao ambony ay ambuny ireto sentensa ireto, dia
soraty eo anilany, na sentensa milaza, na manontany, na inona
izy, manaraka ny anarana enina voalaza teo.
Mihazakazaka ny alika. MUomano ny vorombe. Aza mangalatra
hianao. Ny ahy dia tsara hiany. Maty ny boriky. Aza manam-be izy.
A via hianao, ry Koto. Hanaritra anie izy. Haingana Kabe. Veloma
hianao. Vaky va ny bakoly ? Ny mamba ef a manatody. Jamba ny
zazakely. Mamy ny aina. Vereza anie ny volau' ny mpanambaka. Aza
milaza hianao. Mafy tokoa ny tsy. Malemy indrindra io valovoka io.
Manao din-asa ny olona. Mandaha-teny ny mpianatra. Aza tsy mitsa-
pa ny farany hianao. Ho rovitra alohan ny ain' ny tonapony anie iny.
Aza fady aho, tompokolahy. Aza mety horesen-kenatra hianao. Kesb
anie ny rannao. .Ny vola manam-pahalaniana.
Raba mibevitra isika, dia misy zavatra heverina, ary
misy koa izay iheyerana azy. Ary raha mamprona
sentensa hilaza ny hevitsika isika, dia tsy main tsy misy
* Indraindray ny sentensa asertiva, raha ampiana interjeksiona dia
saiky tahaka ny karazana fahenina hiany. Toy ny sentensa manao hoe :
Endrey ! maloto ny lambanao. Kane fa misy tsy marnpitovy azy kosa.
Kaha ayela aza ny "endrey" amin' io sentensa io, mbola ampy ho sentensa
hiany ny sisa, dia ny hoe : "maloto ny lambanao." Fa raha ny "akory"
sy ny "he" amy ny sentensa roa eo ambony no havela, dia tsy ampy ho
sentensa intsony ny teny sisa. Ary tokony hoheverin' ny mpianatra ny
tsy raahampy ireo teny ireo, dia ny tsy fisiana predikata ; fa ny interjek-
siona no misolo ny predikata ; koa ny teny hoe "he" dia toy ny manao
hoe : mahagaga tokoa, etc
Digitized by
Google
92
avokoa ireo roa ireo. Dia isan' ny sentensa ataontsika
toy maintsy hjsy tapany roa hifanaraka amin' izany
toetry ny fiheverantsika izany : (1) ny heyerma na ny
lazaina. (2) ny iheyerana na ny ilazana (enti-milaza)
azy. Toy izao: Avy ny ranonorana. Dia ny "rano-
norana" no lazaina ; ary ny "avy" no enti-milaza azy.
Maitso ny ahitra. Dia "ny ahitra" no lazaina; ary
ny "maitso" kosa no enti-milaza azy.
Izay lazaina no atao hoe ny Sobjekta. Ary izay
enti-milaza azy no atao hoe ny Predikata. Ary lean*
ny sentensa ataontsika dia tsy maintsy misy Sobjekta
«y Predikata.
Dia tokony hotadidin' ny mpianatra fa ny teny izay tsy
misy ireo dia tsy anipy ho sentensa akory, fa sampona.
Toy izao : Ny teny hoe : Ny omby manga [izay hitanao
tany an-efitra omaly hariva,) dia tsy ampy ho sentensa
akory, na dia lavalava aza, raha tsy am pi an a teny hafa ho
predikata izy, toy ny hoe voatijitra; na maty; na lasa
mandbsitra.
Fa ny teny hoe : Ahy ity ; ra io, na dia fohy dia fohy
aza, dia samy ampy ho sentensa hiany.
Raha miresaka ny olona, dia ajanony tsy hptonbnina
matetika ny sobjekta ; fa ampbiziny ho fantatry ny
oiona iresahany izy ; koa indrindra ny teny hoe hianaa
sy hianareo, na ny anaran' ny olona antsoina, izay
tokony hatao sobjekta amy ny sentensa maniraka na
mandrara no tsy tononina loatra. Toy izao : Man-
kanesa aty, mangina.
FAMPIASANA 89.
Aeio 8 eo ambonm' ny sobjekta > ary P to ambonin* ny predikata
amin* ireto sentensa ireto : —
Ny mamy no atelina. Ny mangidy no ario. Maina ny andro. Name-
lana va ny manga? Tsara izao. Potraha anie ny ratsy fandeha.
Laninay ireny. Nianjera ny trano. Io no anay. Niloniano va izy?*
Iza no tompon-dia ? Avia hianao.
FAMPIASANA 90.
Atambaro tsiroaroa irtto sobjekta sy predikata ireto : —
Sobjekta. Predikata.
Izaho. Ny alika. Rakoto. Isika. Misava. Nandihy. Malazo. Dombo*
fcy rano. Ny antsy. Ny omby. Naidina. Manpto. Nifan araby ^
Ny ahitra. Ny zavona. Nandositra. Sempotra.
Digitized by VjOOQlC
93
FAMPIASANA 91.
Asio predikata iray avy ireto naona ireto :—
Ny vilany. Ny rainao. Ny trondro. Ny maso. Ny mpitory teny.
Ny vorombe. Ny manga. Ny tsaramaso. Ny lava-bary. Ny trano-
fiangonana. Ny taratasy.
FAMPIASANA 92.
Asio 8objekta iray avy ireto predikata ireto ;—
Mandihy. Manga. Potraka. Vaky. Arenina. Afanaina. Fotsy.
Matsiro. Masiso. Mamy. Maharikivy. Voasasa. Naratra. Tafidma.
Ikelezo aina.
FAMPIASANA 93.
Asio predikata en in a samihafa avy ireto sobjekta ireto :—
Ny maso. Ny mpitsara. Hianao. Isika. Ny trano. Ny tafofdrana.
FAMPIASANA 94.
Asio sobjekta enina avy ireto predikata ireto:—
Apetraka. Mamy. Mangidy. Torotoro. Voadio. Mangana. Simba,
Nararaka.
FAMPIASANA 96.
Asio tsipika eo ambonin 9 izay teny tsy ampy ho aentensa amin*
ireto : —
Andeha hanpvo rano. Nitoraany eran' ny trano. Maty ny omby.
Halatr' ondrin' Imahaka. Nataony tsara kvakavaka lahy. Tsy mah6-
nina antsika tsy akory. Naratra ny tongotro. Lava fe I koto. Aaa
manao sisa iadiana. Manao dian'omby jamba. Aza mandainga. Tsy
hitako velively izy. Ataoko tsy tompon* ny aby. Inay, avy izy ! Aza
manjehy ny andro ho lava. Manao sitrapo tsy azo tapahina. Nanaram-
po fahazaza hianao. Ny lalana izay nataon' Andriamanitra tamy ny
olombelona.
FAMPIASANA 96.
Ampio ho tonga sentensa izay tsy ampy ho sentensa amin 9 ireo
teny ambony ireo.
Ny hevitry ny teny hiany no ahafantarantsika ny
sobjekta sy ny predikata, fa ny filaharany miovaova be
hiany manaraka ny tsy fitovian* ny fiheverantsika azy.
Indraindray ny sobjekta no atao aloha, ary indraindray
ny predikata kosa no atao aloha. Dia tsy azo
atao hoe : ny aloha no sobjekta, na ny aoriana no
sobjekta ; fa ny hevitry ny teny no tokony hqfantarin-
tsika hifantenana azy. Dia izay lazaina no sobjekta,
ary izay enti-inilaza azy no predikata, manaraka ny
voalaza teo hiany. Ary satria miovaova toy izany ny
Digitized by
Google
94
filaharan' ny sobjekta sy ny predikata, dia ha lahat ra
eto ambany ny filaharany eamihafa. Dia atao soratra
inaiidry ny predikata sy izay teny hafa momba azy.
(1) Indraindray ny predikata no atao aloha. Toy
izao : Nanoratra ny ankizy ; efa nangalany va ireny ?
(2) Indraindray rata tian-kohamafisina na asiana
emfasisa ny sobjekta, dia atao eo aoriana kosa ny pre-
dikata. Toy izao : Izay tsy mahay sobiky mahay
fatambbry ; izabo tsy fangaraka.
(3) Indraindray raba ny predikata no atao aoriana,
dia asiana "dia" eo alobany izy hanoro sy hanamafy
azy ; ka fanao indrindra izany, raha tahiny misy
teny bafa manelanelana ny sobjekta sy ny predikata.
Toy izao : Izay mahay man ana dia manana indroa ; ny
zandrinao dia mpitory teny tokoa.
(4) Raba hatokana sy hampiavahina indrindra ny
sobjekta, dia atao aloha hiany izy, ary ny predikata dia
ampiana "no" eo alohany. Toy izao : Izay mamafy
heloka no hijinja fahoriana ; hianao no izy.
FAMP1ASANA 97.
Manaova sentensa dimy imn-karazany mifanaraka amin' ireo
voalahatra ireo.
II.— NY SENTENSA TSOTRA.
Ny Sentensa Tsotra dia sentensa misy sobjekta tokana
sy predikata tokana. Toy izao : Ento aho; mamy nyfary*
Samy tokana ny sobjekta amin' ireo, dia ny hoe 'aho' sy
ny hoe 'ny fary ;' ary samy tokana koa ny predikata, dia ny
hoe 'eto' sy ny hoe 'mamy.'
1.— NY SOBJEKTA.
Ny sobjekta dia naona mandrakariva, na izay -teny
hafa asolp ny naona. Ary atao hoe "amy ny kaso no-
minativa" izy (pejy 22, 23).
Eaha ny teny iray monja no atao sobjekta, na teny iray
iajohan' ny artikola "ny" na "ilay," dia atao hoe Sob-
jekta Tsotra izy ; fa raha ampiana teny hafa izy harafe-
rana azy na hilaza ny fombany, etc., dia Sobjekta
Itarina no atao anarany. Toy izao : Madio ny lamba ;
madio ny lamba (nentinao taty afakomaly.)
Digitized by
Google
95
Dia ny teny hoe "Madio ny lamba" raisy sobjekta tsotra,
dia "ny lamba ;" fa ny hoe " Madio ny lamba nentinao taty
afakoinaly," dia misy sobjekta itarina ; fa "ny lamba/'
izay tena sobjekta dia ampiana teny hafa hoe "nentinao
taty afakomaly" hilazana azy kokoa, koa dia izany no
an ao van a azy ho sobjekta itarina.
Dia azo alahatra toy izao izy :
Sobjekta.
Predikata.
Tsotra
Izaho
no handeha.
Itarina
Izaho saTcaizanao Many
no handeha.
Tsotra
Trano
va no hataonao P
Itarina
Trano biriky
va no hataonao ?
Tsotra
Ny lava
no izy.
Itarina
Ny lava vblo
no izy.
1.— NY SOBJEKTA TSOTRA.
Ny toetry ny sobjekta tsotra no hodimhina aloha.
Ary azo alahatra izao ny karazan-teny samibafa izay
mety ho sobjekta.
(1) Ny naona. Toy izao :
Lavitra Toamasina.
Romotra ny alika.
Mahagaga ny hadalana.
(2) Ny pronaona. Toy izao :
Izaho no handeha.
Very ny anao.
(3) Ny ajektiva iqtphan 9 ny artikola, etc., ka atao solon 9
ny naona. Toy izao :
Finaritra ny marina.
Tsy ho laitra ny noana.
(4) Ny verba i albha n 9 ny artikola, etc., ka atao solon 9
ny naona. Toy izao :
Meloka nv mikbmy.
Ny mangalatra mahafaty.
(5) Ny adverba. Toy izao :
Tetp no nitoerany.
Mahay ny any.
Digitized by
Google
96
FAMPIASANA 98.
Tsipiho ny sobjekta amin* ireo sentensa ireo, dia ano izay mart-
ka mety aminy (1), (2) araka ny voalahatra teo.
(a) Ny mamy nateliny. Tsy nahay hianao. Izao no toeny. Hitako>
Iahy ny hatsaranyT' Tonga Ramena. Teraka tony an-dafy izy. Mando-
sira haingana rankizy. Nivadika imaso hianao. Niyerin-ko may ilay
miaramila. Ny nataonao dia tsara. Aza miyerina jl&ana foana unka.
I/^ynoizy. Teto no nahitako azy. Eo izy. Tsy tiako tokoa ny man-
dainga. Lany ny anao^ Meloka ny milefa. Mbola misy hiany va ny
anao ? Izay hendry no mahay. Ny zato no anao. Ny mazoto tsy ho
faty antoka. Mahafinaritra ny maso ny mazava. Ny ratsy hay tsy lana-
rana.
(6) Simba ny fotsy. Aiza no nipetrahany ? Ny azy fanaony Many.
Nivalomainty Iboto. Ny nenina tsy aloha. Mahatsara antsika tokoa
ny madio. Ny teo no nandeha. Haratra tokoa ny mianjera. Marary
dv dokotera. Izy no lasa. Aza triarina foana ny mohaka. Najann ny
kohaka Raketaka. Ny anao fanahy iniana. Mahadiky ny mandihy. Ny
tety no lasa. Saro-bidy loatra ny vilaory. Mahatahotra ahy ny hianjera.
2<y ary no tsy laitra. Tao no nahitako azy mianaka. Andrefan Anta-
nanarivo Amhohidrapeto. Mahafaly ahy ny mafana. Rahoviana no
handehanany? Sasa-poana ny mandihy. Ny ahy no very. Matsiro ny
fianarana. Ny malaina no tsy hahay. F anina ny mijery. Tsy mahavita
azy ny mpanefy. Mamin' ny fon' ny mahalala ny fahendrena. Io no
ento. Mitarain-tananaompaka ny kamo. Ialahy dia fohy saina loatra
angaha. Ny maizina tsy mba hifaliako. Iroa no tiany. Ny tanana
mpandray. Ary ny vava mpilaza.
FAMPIASANA 99.
Mamorbna sentensafolo avytoy ny (1), (2), etc.
2.— NY SOBJEKTA ITARINA.
Ny sobjekta tsotra azo ampiana teny hafa hanitarana
azy ; ary raha miampy teny hafa toy izany izy, dia
atao hoe sobjekta itarina, manaraka ny voalaza teo.
Ary azo alahatra ho fito toko toy izao Dy karazan-
teny mety hatao fanitarana na fanampin* ny sobjekta.
(1) Ny naona. Toy izao :
i. — Asblo ajektiva.
Trano tany no nataony.
Very ny toko vy.
ii. — AmirC uposisiona.
Paoly Apositoly nazoto nitory.
Babe tarnbato no hanao azy.
iiii — Amy ny kaso posesiva.
Dbtubo ny antsin' ny ankizy.
Ny lanibanl ny malaina no maloto.
Digitized by
Google
97
iv. — Objektan 9 ny verba, na objektan 9 ny naona verbaly.
Tsy hitako izay hasiana ny vary. „)
Tsy nahay ny mpanao trano.
v. — Fametra ny ajekfiva.
Ny tsara fanahy no ho sambatra.
Ny fotsy volo no hajao.
vi. — Naona anampy ajektica raha misy zavatra ampi-
tahaina.
Izay tsara nbho ny biriky no tadiaviko.
Izay lava noho ny zandrinao no hirahintsika.
(2) Ny pronaona. Toy izao :
L — Amy ny kaso nominatka (dia ny pronaona ajektiya).
Tsy tuety izany teny izany.
Tsy haiko izao fianarana izao.
ii. — Amy ny kaso posesiva.
Rava ny tranoko.
Analao ho ahy ny taratasinao.
iii. — Amy ny kaso ablativa .
Ny ataonao dia disc
Ela izay nahafatesany.
iv. — Amy ny kaso akosativa, dia izay objektan 9 ny *)
verba, na objektan' ny naona verbaly.
Tsy iuety ny nan amboara nao azy.
Mahagaga ny fanao azy. J
(3) Ny aj'iktiva. Toy izao :
Lamba tsara no vidiny.
Trano telo no may.
(4; Ny verba asolo ajektiva. Toy izao :
i. — Forma aktha.
Ilay lehilahy nipetraka no izy.
Voakupoka ny nipianatra nangalatra.
ii. — Forma pasiva.
Ny lainga natao nahadiso azy.
Azo indray ilay soavaly nangalarina.
iii. — Forma relativa.
Ny antsy h andid iana no tsy misy.
Very ny famaky nikapana. >
(5) Ny adrerba, na tapa-tsentensa adverbialy.
Very ilay boky teto.
Very ilay boky teo anilanao.
Digitized by
Google
98
(6) Ny tapa-Uenien8a prepomionaly.
Ny manao amy ny sitrapo no handroso.
Ratsy ny manary an-kasarotana.
(7) Indraindray misy roa na telo amiri ireo fanitarana
ireo anampy ny sobjekta anankiray hiany. Toy izao :
Izay lamba(nqsasana (4ii.) tao a.inoron' ny rano (5))na
nangalariny.
Ratsy tokoa izany {(2i.) ^nikapohany (2iii.) azy (2ir.)
tamy ny fanoto^) omaly hariva)(5) izany.
F AM PI AS AN A 100.
Asio tsipika eo ambanin' ny fanitarana ny sobjekta amin 9 ireto
sentensa ireto; dia soraty eo anilany izay marika milaza azy 9
manaraku ny fandaharana vousoratra teo.
Tonga Rakoto mpivarotra. Very ny volako natao tao anaty kitapo.
Diso mlhitsy ny manao an-kenatra. Lasa Rabe mpivaro-damba. Very
ny taratasln-dRamena. Mahay tokoa io mpanao siny io. Adala ny tsy
manaja ray. Tapaka ny tandra varahina. Ny mianatra Qramara mam-
pandroso ny saina. Tsy misy ny harakotro azy. Ataipazo avokoa izy
rehetra. Omeo ahy ny hazo sasany. Ela ny nampianaranbsika azy.
Fangaraka kely an-dilana iny. Hijanona ny mpianatra sasany. Fadira-
novana ny maty ray. Lavitra ny f onenany. Narafiny tsara io hazo io.
Aza raraham-bovoka izao ranoko izao. Saro-bidy io boky kely io. Maha-
dikidiky izany teninao izany. Tsara faniry tokoa ireo ampanganamalo-
naireo. Mafy feo ny kankandordka any an-ala. Handena hiany izy
rehetra. Tsara ny nandrafetana azy. Ny teny nolazainy tsy azo inoana.
Tsy nentiny ny kofehy hanjairako azy. Ny oraby mainty eo ampovoany
no izy. Ny olona any an-dafy tia varotra. Tsy mety ny manao an-kafe-
tsena. Manimba zavatra izay manao an-karaehana. Tsy mamindrafo
ny mamono an-trebotrebony.
FAMPIASANA 10L
Mamorbna sentensa dimy avy toy ny (1) i., (1) ii., (1) iii., (1)
iv.,(l) v.,«?/(l) vi.
FAMPIASANA 102.
Mamorbna sentensa dimy avy toy ny (2) i., (2) ii., (2) iii., (2)
iv., sy (3).
FAMPIASANA 10&
Mamorbna sentensa enina avy toy ny (4) L, (4) ii., sy (4) iii.
FAMPIASANA 104.
Mamorbna sentensa e/atra avy toy ny (5) sy (6), ary/olo toy
ny (7).
2.— NY PBEDIKATA.
Ary azo zaraina ho fito toko ny predikata manaraka
izay lazainy. Toy izao :
Digitized by
Google
(1) Milaza ny Asian* ny sobjekta izy.
(2) Manoro ny s objekt a izy, na milaza izay izy.
(3) Milaza izay anaran' ny sobjekta izy.
(4) Milaza ny fomba na toetry ny sobjekta izy.
(5) Milaza izay ataon* ny sobjekta izy.
(6) Milaza izay atao amy ny sobjekta izy.
(7) Milaza izay andro na tany, etc., anaovana ny
sobjekta izy.
Ny predikata mizara roa toy ny sobjekta hiany.
Rata teny iray monja no atao predikata, dia Predi-
kata Tfeotra no anarany. Fa raha miampy teny hafa
izy dia Predikata Itarina no anarany. Dia samy hala-
batra manaraka ny karazany, na ny predikata tsotra,
na ny predikta itarina, tabaka ny efa nandabarana ny
sobjekta teo.
1.— NY PREDIKATA TSOTRA..
Dia halahatra eto ambany ireo karazana fito ireo, ka
hasiana ohatra ny isan-karazany.
(1) Ny predikata izay milaza ny jisian' ny sobjekta.
Toy izao :
Misy mpanjaka hendry.
Nisy olona natao hoe vazimba.
Hisy fitoaDa hihaonana.
(2) Ny predikata izay manoro ny sobjekta, na milaza
izay izy. Toy izao :
Izaho no izy.
Hianao izany.
(3) Ny predikata izay milaza ny anaran 9 ny sobjekta.
Toy izao :
i. — Ny anaran 9 izy irery (naona propra).
Ikoto io.
Antananarivo va icy ?
ii. — Ny anar ana izay ikambanany amy ny sasany
(naona komona).
Mpandrafitra Josefa.
Soiuizy ny lanibanao.
Digitized by
Google
100
(4) Ny predikata izay milaza nyfomban 9 ny sobjekta,
na ny toeny, na ny tarehiny> na ny halehibeny, na ny
isany, etc.
Dia izay valin' ny fanontaniana hoe : Manao ahoana
nyfombanyP na firy P na hoatrinona P na fahafiriny ?
etc., no atao predikata. Toy izao :
Ma ray ny aina.
Ringana ny fahavalo.
An-drariny lahy izany he-
vitrao izany.
Pahafiry moa ny tranonao ?
Telo ny zanany.
Aiza izyP
(5) Ny predikata izay milaza ny ataon 9 ny sobjekta.
Dia ny verba aktiva no fanao arain' izany ; ary izay
valin' ny faoontaniana hoe : Inona no ataony ? na
maninona izy P no predikata.
Ary mizara roa indray ireo, dia toy izao : —
i. Izay verba milaza ny ataon 9 ny sobjekta, kanefa tsy
misy objekta, dia ny verba intransitiva no izy.* Toy izao :
Mandihy ny ankizy.
Milomano ny zanak' omby.
ii. Izay verba milaza ny ifanaovan' ny sobjektany.
Dia ny verba resiprokaly, na ny verba miantomboka
amy ny mi/ no izy. Ka mazana ploraly ny sobjektany,
ka milaza ny olona roa, na roa tonta izy, ka samy an to a'
ny ataon' ny an-daniny. Dia tsy misy objekta voalaza ;
kanefa amy ny heviny dia misy hiany. f Toy izao :
Mifatnpiarahaba ny olona mandeha any an-dalana.
Mifanaraby ireo izy ireo.
• Ny aktiva transitiva, satria manana objekta izy, dia tsy naman' ny
predikata tsotra intsony, fa ny antony no atao famtarana azy. Kanefa
voavela matetika ny objektan' ny verba transitiva sasany, dia azo atao
naman' ny predikata tsotra hiany izy, raba tsy voalaza ny antony. Toy
izao: Mihinam-bary Ikoto. Dia predikata ltarina izany, fa ny "vary*'
izay objektan' ny verba "inininana" no fanitarana azy. Fa amy ny teny
hoe "mihinana izy/' dia tsotra ny predikata "mihinana, ' satria tsy
misy objekta anampy azy.
f Ny verba resiprokaly indraindray manana objekta hiany. Faraha ma-
nana objekta roa ny verba amy ny forma aktiva izay ihaviany, dia uibola
hanana objekta iray ny verba resiprokaly izay avy aminy. Toy izao :
Mamely diamanga azy aho. Dia ny "diamanga," sy ny "azy" samy objek-
tan' ny verba aktiva "mamely." Ary raha ovana ho resiprokaly izy, dia
mbola tononina hiany ny diamanga, toy izao : "Mifamely diamanga izy."
Digitized by
Google
101
Ary raha atao tsara avakavaka ny hevitry ny teny
hoe : "Mifanaraby ireo izy ireo," raha Ikoto sy Iketaka
no asolo ny hoe "ireo izy ireo," dia Ikoto manaraby
an' Iketaka, ary Iketaka manaraby an 9 Ikoto ; kanefa
hafohezina ny teny milaza azy, dia atao hoe : "Mifana-
raby Ikoto sy Iketaka ;" na soloana pronaona in dray
aza ny naona roa, dia tononina hoe : "Mifanaraby ireo
izy ireo."
(6) Ny predikata izay milaza ny atao amy ny eob-
jekta. Dia ny verba amy ny forma pasiva no fanao
amin' izany; ary izay valin' ny fanontaniana hoe:
Inona no atao aminyp no predikata. Dia ny sob-
i'ekta indray no objektany, fa iharan' izay atao izy.
?oy izao:
Voasasa ny taoako.
Hosoratana ny anaranao.
(7) Ny predikata milaza ny andro na ny tany, etc.,
izay anaovana ny sobjekta (na izay itoerany, na isiany,
etc., etc.).
Dia ny adverba izay milaza toerana, na andro no izy.
Toy izao :
Ato ny volanao.
Ny fotoana nifanekena dia anio.
FAMPIASANA 105.
Asio tsipika eo amhanin' ny predikata amirC ireto sentensa
ireto ; dia soraty eo anilany koa izay marika milaza azy mana-
rmka ny fandaharana azy teo.
Ny andro nifanekentsika dia raharapitao. Hovakina ny vato. Misy
tanana lehibe any an-dafy atao hoe Londona. Rakoto va izany? Eroa
ny tamboho nahitako azy. Haingana ny nandehanany. Natory ny
sanakao. Tsy misy olona. Ambohimanga iny tazanao iny. Mitsipika
ny parasy. Valaka ny dia. Mikararana ny rano avy amy ny zinga.
NifampahasoBotra izy mianadahy. Nokapainy ny hazoko teto. Binky
ny trano vao nataon-dRainimanaa. Voakaikitra ny tanako. Nifamono
ny bibidia. Roa ny omby mifahy ao am-pahitra. Mpampianatra ny
Kanalahinao. Tafapetraka ny eritreriny. Mangidy ny afero. Sarotra
ny taona.
FAMPIASANA 106.
Mamorbna sentensa dimy avy toy ny (I), (2), (3) i., (3) ii., sy
FAMPIASANA 107.
Mamorbna sentensa dimy avy toy ny (5) i., (5) ii., (6), sy (7).
Digitized by
Google
102
2.— NY PREDIKATA ITARHSTA.
Ny fanitarana ny predikata mizara roa, izay azo
atao hoe ny Faraenony sy ny Fanampiny. Fa misy ny
teny sasany izay tsy mahaleo tena, fa tsy maintsy
fenoina ny heviny : dia famenony no atao anaran' ny
teny entina maraeno ny hevitry ny predikata. Ary
misy kosa ny predikata sasany efa mahaleo tena hiany,
na tsy arapiana teny hafa aza ; kanefa azo asiana teny
hafa hiany izj' hilazalazana azy kokoa : dia fanampiny
no atao anaran' ny teny anarapy azy hilazalazana azy
toy izany. Toy izao: Hijinja hazo any an-ala ny
mpianala.
Predikata.
Famenony,
Fanampiny.
Sobjekta.
hijinja
hazo
any an-ala
ny mpianala
Dia hita tsara amin' io ohatra io ny tsy fitovian* ny
famenon' ny predikata sy ny fanampiny ; fa raha atao
hoe : Hijinja any an-ala ny mpianala, dia hoatra ny
teny tsy ampy izany, ka tiantsika hasiana antony ha-
menoana azy. Fa raha atao hoe : "Hijinja hazo ny
mpianala," dia efa ampy izany, na tsy asiana teny hafa
intsony aza.
1. -NY FAMENON' NY PREDIKATA.
Ny famenon' ny predikata mazlna atao hoe objekta,
na amy ny kaso akosativa, fa saiky kaso akosativa
avokoa izy rehetra.
Fa indraindray ny kaso nominativa kosa azo atao
famenon* ny predikata hiany, fa indrindra amy ny
verba "atao," "atao hoe," "atao ho," "tononina hoe,"
sy "tonga." Toy izao : Tonga adala ny zanak? Hay
nahery nisotro toaka.
Ny teny hoe "adala" dia azo atao ho kaso nomina-
tiva hiany.
Ary ny karazan-teny izay azo atao fanenon* ny
predikata, dia izao efatra izao :
Digitized by
Google
103
(1) Ny naona. Toy izao :
Namono ny omby izy.
Miandry fody Ikotokely.
(2) Ny pranaona. Toy izao :
Nauaisotra azy Ikoto.
Nampiditra io va hianao ?
Mauiono teua ny adala.
Ny hoe tena arain' izany sentensa izany dia naman*
aiy pronaona hiany.
(3) Ny ieny hafa ialoharC ny artikola, etc.
i. Ny aj'ektiva. Toy izao :
Mpamonjy ny mahantra isika.
Babe tsy tia ny manga.
ii. Ny adverba. Toy izao :
Mampianatra ny eto aho.
Tsy tia ny eny va hianao ?
iii. Ny verba. Toy izao :
Ny olombelona tsy niahatana ny ho f aty.
Tsy niahonitra ny nalaina aho.
Tsy nahita ny nahalasanany aho.
(4) Ny verba amy ny tensafotora. Toy izao:
Mihevitra hianatsiuio ny sasany.
Mikasa hangalatra va hianao P
Ireo famenon' ny predikata ireo dia samy azo am-
piana indray manaraka ny efa nalahatra teo aloha
fpejy 96, 97).
Mandrafitra ny tranon' ny tompony ireo.
Mandrafitra trano tsara izy.
Nandoro ny ela indrindra hiany aho.
Manonera ny nalainao an-keriny hianao.
Dia azo taperina ireo manaraka ny £00^^ ny isan-
larazany.
FAMPIASANA 10&.
Asio famenony tray avy ny predikata amirt izao sentensa
izao : —
Nangalatra Ikoto. Nampianatra aho. Naaoratra ny Vazaha. Narao-
aio ny mpivarotra omby. Nanais^tra ny ankizy. Nanaikitra ny alika.
Nandatsaka ny sakaizako.
Digitized by
Google
104
FAMPIASANA 109.
A 8io t8t'pika eo amhanin* ny famenon' ny predikata amin* izao-
sent en 8' i izao, dia soraty eo anilauy ny marika izay mety ho fila-
zana azy.
Ialahy dia mandatsa a nay. Tsy m ah o intra ny lasa hianao. Ny ma-
Iaina tsy mahaleo ny mazoto. Tsy nandroaka ny mpangalatra va hianao T
Efa nanao seza ny mpandrafitra. Nanoratra io va hianao ? Nandoro ny
aampiny izy. Nandoro an" Ikelimalaza ny irak* Andriana. Tsy naha-
resy ny any izy. Manr.nera ny nalainao hianao. Nandoa ny efa nate-
liny izy. Efa nananatra azy aho. Tsy mba nahalala ny mihady lavaka
tsinona ny mamba.
2.— NY FANAMPIN 7 NT PREDIKATA.
Ary hozaraina indroa ay fanampin' ny predikata:
(1) Manaraka ny karazan-teny anampy azy; (2)
manaraka ny heviny. Dia ny fizarana azy manaraka
ny karazan-teny no hatao aloha.
(1) Hah a naona ny predikata, dia izao enina izao no
azo atao fanampiny :
i. Ny naona.
a. Asolo ajektiva. Toy izao :
Ny ahy hiany no trano tany.
Lamba landy ilay nonieny anao.
b. Amin' aposisiona. Toy izao :
Ny mpanoratra azy dia Paoly Apositoly.
Ny efa re ho nanao dia Andrianaivo Betsileo.
d. Amy ny kaso posesiva. Toy izao :
Laniban' ny reninao iny.
Satro-dBakalo iny*
ii. Ny pronaona.
a. Momba ny predikata. Toy izao :
Ny reniny dia io vehivavy io.
Ny hovidiko dia ity lamba ity.
b. Amy ny kaso posesiva. Toy izao :
Lambanao io.
Tranontsika ilay vao natao.
iii. Ny ajektiva. Toy izao :
Lamba mena ny ahy.
Trano mafy ilay vao nirodana.
Digitized by
Google
105
iv. Ny verba asolo qfektiva. Toy izao :
Mpandrafitra mamitaka ilay vao nobafarana.
Voabangy raraka ny lobataona.
v. Ny adverba, na tapa-tsentensa adverbialy. Toy
izao :
Mpianatra tokoa bianareo.
Ny aby dia ny vola ato ambony latnbatra.
vi. Ny tapa-tsentensa preposisionaly. Toy izao :
Ady an-kenama80 izany.
Rabaraba an-kamebana ny azy.
vii. Indraindray misy roa na telo arnin 9 ireo fanaw-
piny ireo anampy ny predikata anankiray.
Lamba men a (Hi.) tokoa (v.) izany anao izany.
Trano mafy (iii.) ao ambony vatolauipy (v.) ny azy.
(2) Raba ajektiva no atao predikata, dia izao fito izao
no azo atao fanampiny :
i. Azo atao indroa izy. Toy izao :
Melonoeloka ny bazo.
Meloka dia meloka ny bazo*
ii. Azo ampiana adverba, na izay teny hafa asolo ny
adverba izy. Toy izao :
Madio indrindra ny lamba.
Madio uiangarangarana ny ratio.
Fotsy eo ivelany izy.
Ho uienatra izay tsy izy abo.
Mazoto tsy amy ny rariny ireo.
iii. Azo ampiana tapa-tsentensa preposisionaly izy.
Toy izao :
Mabery an-tafika izy iny.
Maitso an-tendrony io bazo io.
iv. Azo ampiana naona na pronaona izay ampitahaina
aminy izy. Toy izao :
Meloka nobo ny aby ny anao.
Ny babendreny bebe kokoa nobo ny berim-pony.
v. Azo ampiana naona hofametrany izy. Toy izao :
Mavesa-tsaina ireto ankizy ireto.
Lava fe Ikoto.
Digitized by
Google
106
tk Azo asiana naona amy ny kaso ablativa izy. Toy
izao :
Masaky ny taona ireny.
Mararin' uy tazo Hay kely.
vii. Azo asiana pronaona sqfiksa izy. Toy izao :
Izay mahitsiuao, Rainitnanamango, dia mahitsinay.
Hendrinay avokoa ireto ankizy ireto.
viii. Azo ampifanohizina ny roa na telo amin 9 ireo*
Toy izao :
Ny ahy saro-bidy (v.) lavitra (ii.) noho ny anao (iv.).
Maditra lavitra (ii.) noho ny namany rehetra (iv.)
Ikoto.
(3) Raha pronaona ny predikata, dia izao efatra izao
no azo atao fanampiny :
i. Ny pronaona ajektiva. Toy izao :
Izy io izy.
Izy ity izy.
ii. Ny naona ant in 9 aposisiona. Toy izao :
Ny Toatendry handeha dia bianao Ramena.
Ny mahantra indrindra amin' izy rehetra dia rizalahy
nipanefy vy.
Hi. Ny ajektiva na ajektiva sy ny fametrany, etcv
Toy izao :
Ny tokony halahelo indrindra dia isika marary.
Ny iimitsoiny dia izaho tauora fanahy.
Ny efa nasandratra dia rizareo be voninahitra noho
ny namany.
ir. Ny adverbu na tapa- tsentema adverbialy. Toy
izao :
Ny nomena raharaha toy zaka dia izaho hiany.
Ny la&an' ny nipangalatra dia ireto $eo an-ilako.
t. Azo amjnfamhizina ny roa na telo amin 9 irec
Toy izao :
Ny nilany voatsiary dia izaho narary (iii.) hiany (iv.).
(4) Raha verba ny predikata, dia izao fito izao no azo*
atao fanampiny :
Digitized by
Google
107
i. Raha verba pasiva, na relativa, dia azo ampianm
mpanao izy. Toy izao :
Ny tanako nosasako. ^
Ny volako nahazoan-dRakoto.
ii. Azo averina indroa izy. Toy izao :
Manaonao f oana hianao.
Manao dia manao ireo.
iii. Ny adverba, na tapa-t&entensa adverbialy. Toy
izao :
Nanatona tsikelikely izy.
Ny akanjoko voazaitra mafy dia mafy.
Ny fananako nangalarina teo imasoko.
iv. Azo asiana verba ho solorC ny adverba izy. Toy izaoc
Napetraka mitsivalana ny hazo.
Ento miadana iny zavatra iay.
v. Ny tapa-tsentensa preposisionaly. Toy izao :
Namely am-pitaka ilay kely.
Nangalatra an-kafetsena ny alika.
vi. Ny naona na pronaona ampitahaina aminy. Toy
izao :
Izy manana kokoa nobo izaho.
Iketaka mitotnany kokoa noho Iboto.
vii. Ny verba azo asiana naona ho fametrany toy
ny ajektiva Many.* Toy izao :
Miova endrika ny olon-tezitra.
Voaova fanahy ireuy olona ireny.
viii. Indraindray misy ampifanohizina ny karazana
samihafa.
Ny volako nangalarin-dRauiena (i.) teo imasoko (iii.)
omaly hariva (iii.).
Ny akanjoko hozairiu' ny mpanao akanjo (i.) mafy ^
dia mafy (iii.)*
Ny fivavahana mariua tsy (iii.) mandry an-dalana (iii.)-
(5) Raha adverba ny predikata, dia izao roa izao no
azo atao fanampiny :
* Maro dia maro ny verba intransitiva izay auipiana fametra toy
izany : Mihata-maso, mi vadi-po, miova fanahy, mitsaugau-tiudroka, ni- *)
dingin-drambo, mitsivalam-pandry, mihosim-potaka, mihosi-menaka, etc
Digitized by
Google
loa
i. Ny tapa-tsentensa preposmonafy. Toy izao:.
Izabo eto an-ilany.
Ny tranon' ny raiko dia any an-dafin' ny rano.
ii. Ny adverba anankiray koa. Toy izao :
Eo tokoa izy.
Teto omaly antoandro izy,
iii. Indraindray ampifanohizina izy roroa* Toy izao :
Eo an-ilako tokoa izy.
Teo imasonao any tontolo andro izy.
FAMPIASANA 110.
Asio tsipika eo ambonin' ny fanampin* ny predikaia amin' ireto
sentensa ireto, dia soraty eo ambcniny ny marxka milaza azy.
(a) Fitsarana tsy an-drariny izany. Trano hazo ny azy. Mpanompo
tokoa izy. Mpanompon'olonaizy. Okmampandainga ireny. Nylasany
dia ny tao anaty rano. Akanjon' Iketaka itsy. Ny mety hoderaina
indrindra dia Andriamanitra Tompontsika. Trano avo dia avo Iman-
jakamiadana. Antsinay va io? JSifini-boay ireny. Ny mpaminany
nalaza indrindra dia Jaona Mpanao batisa. Akanjo parasily io anao io.
Ny nangalatra azy dia io lehilahy tso-bolo io. Lefon ny Taisimo itony.
Satroky ny vadinao day nangalariny. Taratasy fotsy tokoa itony.
(6) Teto indrindra izy. Tadidio ny lambako. Mahay noho ny maro
ireny. Izy iny izy. Ny tiako indrindra dia hianao, Raboto. Nifindra
toerana izy. Ny firaka mavesatra noho ny hazo. Naoriko taon-itsy ny
trano. Ny ahy kosa vao naoriko taon-ito. Meloka mihitsy hianao*
Lava noho Iboto ny zandriny. Tsarataara kokoa izy. Noraiain'ny mpa-
ma-bary ny zana-bary. Ny mazoto indrindra dia rizareo mpanoratra.
Ny anao naogalarin' ny gadralava. Nifandahatra teo am-pahibemaso
izy roa tonta. Noraisin' ny Andriambaventy ny tanin' andro. Mitovy
fanahy izy mivady. Lavitra dia lavitra Faradofay. Manjombona tokoa
ny andro. Ankara tra avo noho Antananarivo. Banga nify io zazalahy '
io. Izy ireny izy. Ny mahazo fitia indrindra dia hianareo matanjaka.
Tsara tarehy ny vadiny. Namely mafy hianao. Eo ala-trano izy.
FAMPIASANA 111.
Mamorbna sentensa e/atra avy toy ny i.cr, i.fc, i.cf, ii,a. ii.ft, iii.,
iv., ▼., vi., sy vii., (1).
FAMPIASANA 112.
Mamorbna sentensa dimy avy toy ny i., ii., iii., iv., v., vi.,
▼ii., (2).
FAMPIASANA 113.
Mamorbna sentensa dimy avy toy ny i., ii., iii., iv., sy v., (3).
FAMPIASANA 114.
Mamorbna sentensa dimy avy toy ny i., ii., iii., iv., v., vi., sy
ra.„ (4), ary L, ii., iii., (5).
Digitized by
Google
109
Efa voazara manaraka ny karazan-teny ny fanampin**
ny predikata ; dia hozaraina koa manaraka ny heviny
izy. Ary raha zaraina toy izany izy, dia azo atao efa*
toko toj T izao izy : —
(1) Ny milaza andro sy taona.
(2) Ny milaza fitoerana sy tany.
(3) Ny milaza toetra na fomba.
(4) Ny milaza ny mahatonga sy ny tongany.
Dia hasiana ohatra tsirairay ireo toko efatra ireo.
(1) Ny milaza andro sy taona. Toy izao :
Tonga omaly izy.
Nandry mandritra ny alina izy.
Mandeha matetika izy.
(2) Ny milaza fitoerana sy tany. Toy izao :
Tomoetra ao an-trano izy.
Nandositra ho any an-ala izy.
Avy tany Ambohimanga ny Andriana.
(3) Ny milaza ny fomba na toetry ny predikata..
Toy izao :
Nangalatra am-pitaka ny kary.
Tonga soa aman-tsara ikaky.
Nataony tsara avakavaka ny teniny.
Ary azo atao naman' ireo koa ny milaza fihoarana
sy balatsahana, na hamafiana sy halemena. Toy izao :
Mitomany mafy loatra izy.
Saiky nahita loza hianao.
Matanjaka noho Ikoto hianao.
(4) Ny milaza ny mahatonga sy ny tongany (kaosa
sy efekta). Toy izao :
Matin' ny bala ny miaramila.
Narafitry ny tambato io tetezana io.
Nataoko noho ny fitiavana azy hiany izany.
Narafiny tawy ny fiasam-Bazaha io latabatra io.
Nataony tamy ny volonondry Yazaha ny azy.
Notefeny ho lefona ny vy novinidiny tany an-tsena.
Digitized by
Google
110
FAMPIA8ANA 116.
Aaio tsipika eo ambonin* ny fanampirC ny predikata amin 9 ireto
sentensa ireto, dia soraty ao an-ilany izay marika mety ho JUazantL
azy manaraka ny filaharana eo ambony.
Niainga indray andro, hono, ny amboadia. Bfa nisahato ahy marina
ialahy sahabo ho tapa-taona izay. Sendra tafahaona teo am-pisotroaa-
drano izv, Niery tany anatin' ny ala maizina izy. Tsy mbola ary akory
aho tamin' izajr. Nikodiadia avy ery an-tampony izy. Marina tokoa
raha avy amin' izao fiainana izao ny teninao teo. Manakaiky ny taoim-
pahavalo isika. Ny sahona nitoetra fahiny teny amy ny kamory. Nana-
morona ny ony izy roa lahy. Koa sendra tafavory izy indray andro.
Latsaka tao anaty rano ny lela-famaky. Natsipiny tao anaty afo ny
vakany. Efa impolo izay nanebahanao ahy. Tamin* izay kosa dia
sendra zinjina ny masoandro. Nankany an-dafin' ny ranomasina izy.
Nalainv teo an-tanako aza ny volako. Tsy hanao izany intsony izy.
Avy taiza hianao? Ny tany aman-danitra vita fony ela. Tsy mbola
nahita toy izany aho hatrizay niainako. Mahereza dieny mbola tanora
hianao. Nahia teo am-paniriaoa ny alika.
FAMPIA8ANA 116.
Mamordna sentensa dimy avy toy ny (I), (2), (3), (4).
FAMPIASANA 117.
Aaio tsipika eo ambanin 9 ny fanampin* ny predikata amin 9 ireto
sentensa ireto, dia soraty eo an-ilany izay marika inety ho
JUazana azy,
Nandeha amin' alahelo ny rahalahinao. Efa ho sivi-folo taona, hono,
ilay vehivavy fotsy volo teto omaly. Nalevim-belona ny nararin' ny
nendra. Aza mioty manta isika. Matetika ny avela tsara noho ny
raisina. Nivalo tsilaingalainga tamin* Andriainanitra izy. Mosesy
nalemy fanahy noho ny olona sasany. Mosesy nilaky tezitra noho ny
aasany. Nanidina haingana dia haingana izy. Nandositra arnin-tahotra
izy. Mahery lavitra noho ny fahavalo izy. Vidio tsy amim-bola na
amin-karena ny ranon* aina. Niady fatratra tokoa izy iny. Aleo maty
reny ornby toy izay resy tohika. Saiky taftntohina aho. Efa madiva ho
faty ity jiro ity. Narary be nifamonjena izy.
II.— NY SENTENSA KOMPAONDA.
Ny sentensa rehetra efa voalaza dia tokana avokoa ;
fa samy maiiana sobjekta iray avy izay voalazan' ny
predikata iray avy izy rehetra. Kanefa tsy ny sentensa
tokana tahaka ireo efa vita ireo hiany no ataon' ny
olona; fa mazana marapitohy sentensa roa araan-telo
izy. Dia ireo sentensa niifanohy ireo mba tokony hodi-
nihina koa.
Digitized by
Google
Ill
Raha misy sentensa roa mifanohy koa samy prinsi-
paly, fa tsy misy miankina, dia atao hoe Sentensa
Kom panda izy. Toy izao : Izy roa lahy nandeha hiany ;
fa izahay kosa mbola nijanona tato.
Ny sentensa kompanda mizara efatra :
(1) Eopolativa (mifanohy fotsiny).
(2) Adversativa (mifanandrify sy mifanohitra).
(3) Altemativa (misy proposisiona roa hifidianana).
(4) Ilativa sy Kaosativa (misy milaza ny mahatonga
sy ny tongany, etc.).
(1) Eaha mifanohy fotsiny hiany ny sentensa roa
dia atao hoe Sentensa Kopolativa izy.
Ny sentensa kopolativa mizara roa indray :
i. Indraindray samy tsy misy hamafina (asiana
emfasisa) ny sentensa roa. Toy izao :
Babe mianatra ao Ambohijatovo, ary Raketaka mianatra
ao Faravohitra.
ii. Indraindray ny sentensa faharoa dia hamafina
(na asiana emfasisa). Toy izao :
Tsy hianao hiany no maiiiry izao, fa izahay rehetra dia
maniry izany avokoa.
Ny konjonksiona izay atao tohin' ny sentensa kopo-
latiya dia izao :
Ary, sady, koa; tsy—h iany—fa — koa .
FAMPIASANA 118.
Ampio sentensa kopolativa izao teny izao ;—
Mariaaly Rainiboto. Avy tany amy ny Arabo no nisehoan' ny ally »
Mahay soratanana tokoa ilay kely. Ao an-tsisiny Madagaakara indrindra
Antomboka. Tsy Toamasina hiany no lavitra. Pariaa no renivohitry
Frantaa. Mahay lamba arindrano ny Tatsimo. Tsy ny Bomana hiany
no episitily voaaoratry F
latako ireo teny ireo aho.
tarataay hano-
FAMPIASANA 119.
Mamorona sentensa folo izay misy sentensa kopolativa roa avy+
Digitized by
Google
112
(2) Raha ay sentensa faharoa mifajiohitra amy ny
voalohany, dia atao hoe Sentensa Adversativa izy. Toy
izao :
Ny zanany tnahay avokoa, fa ny zafiny kosa dia samy adala.
Ary ny konjpnksiona atao tohia 9 ny sentensa adver-
sativa dia izao :
(» &, ntfa> kane/a, andrefyj mingy, sangy, Jcanjo, kandeha*
FAMPIA8ANA 120.
Ampio sentensa adversativa izao tent/ izao : —
^Vokatra tsara ny vary eny atsinanana. Tia voaloboka aho. Nahery
niady hiany ny miaramila. Sarotra loatra ny lalana. Vitsy taratasy
izahay eto. Mbola manta ny peso. Andrianampoinimerina nainari-
bava. Radama Rainy nampandroso fahendreaa. Toa tsy ho lasa indray
ijikvanao. Nambininy hiany izy ireny fahataloha. Mahita fianarana
mahafinaritra tokoa lahy ireny ankizy ireny. Ety loatra ny tranoko.
Saiky nahay izy (saingy). Notohain' ny rivotra hiany ny sambo. Tia
hira tokoa aho. Niady f 6 fatratra izy mirahalahy.
(3) Raha sentensa misy proposisiona roa hi fidianana
dia atao hoe Sentensa Alternativa izy. Toy izao :
Narary ny tanany, pa tsy nahay soratra izy.
Handeha va hianao, sa halai^o va ny volanao ?
Ary ny konjonksiona izay atao tohin' ny sentensa
alternativa dia izao :
Na 9 fa 9 8a: nyjuj dia fanao amy ny sentensa mi laza ;
ary ny "/a" sy ny "aa" amy ny sentensa manontany.
FAMPIA8ANA 121.
Ampio sentensa alternativa izao teny izao : —
Handoa ny volanao amin' izao izy. Miadana loatra ny f amantaranandro.
Vonjeo ny ainao. Hamjbsitra va hianao.
FAMPIASANA 122.
Mamorona sentensa alternativa roa amby ny/olo.
(4) L — Raha ny sentensa voalohany milaza ny maha-
tonga na mahamarina ny faharoa, dia atao hoe Sentensa
Ilativa izy. Toy izao :
Petsapetsa ny lalana, dia nisy ranonorana halina.
Digitized by
Google
113
ii. — Raha ny sen ten sa voalohany milaza izay tonga
avy amy ny lazain' ny faharoa, dia atao hoe Sentensa
Kaosativa izy. Toy izao :
Nisy ranonbrana halina, fa petsapetsa ny lalambe.
Ary ny konjonksiona izay atao hoe tohin/ ny sentensa
ilat iva dia izao :
Dia % koa dia, ary arnin* izany 9 koa amin 9 izany, koa, ary ")
noho izany , etc.
Fa ny tohin * ny sentensa kaosativa kosa dia "Jh."
III.— NY SENTENSA KOMPLEKSA. /*/
Raha misjr sentensa roa, ka ny iray prinsipaly, fa ny
iray kosa miankina aminy, dia atao hoe Sentensa Kom-
pleksa izy- NTy sentensa kompleksa tsy maintsy misy
sobjekta sy predikata toy ny sentensa tsotra hiany, fe
mazana koa misy teny mampitohy ilay miankina amy
ny sentensa i ankina ny na sentensa prinsipaly. Ireny teny
mampitohy ireny dia konjonksiona avokoa afa-tsy ny
pronaona relativa "izay," etc. Ny hevitry ny konjonk-
siona izay mialoha ny sentensa faharoa dia saiky toy ny
preposisiona izay mialoha ny fanitarana amy ny sentensa
tsotra, fa samy mampikambana sy mampiseho izay
hevitia ikambanan' izy roa. Fa izao kosa no tsy mam-
pitovy azy : ny preposisiona mampikambana teny, fa
ny konjonksiona kosa mampikambana ny sentensa
miankina amin' ilay iankinany. Toy izao :
(1) Ho lasa hiany aho mandra-pilentiky ny masoandro. %
(2) Ho lasa hiany aho, raha toy nibol a milentika ny
masoandro.
Ny teny hoe "mandraka" amy ny sentensa (1)
dia preposisjona mialoha ny fanitarana ny predikata,
dia ny teny hoe "fi lentik y ny masoandro." Fa ny teny
hoe "raha " amy ny sentensa (2) dia konjonksiona
mampi tohy ny sentensa hoe "tsy mbola milentika ny
maso andro" amy ny sentensa hoe "handeha hiany aho/*'
izay iankinany.
Digitized by
Google
114
Azo alahatra ho telo toko ny sentensa miankina amy
ny sentensa kompleksa dia (1) sentensa sblon' ny naona ;
(2) sentensa solon' ny ajektiva ; (3) sentensa solon' ny
adverba.
FAMPIASANA 123.
Tsipiho ny sentensa kompleksa amivC ireto.
Tsy handeha mihitsy aho, rah a tsy mety miaraka amiko hianao. Ny
mamy natgjiko, ny mangidy nariako. Ny Andriaraanjaka izay ela fan-
jaka indrindra teto Madagaskara dia Ranavalona Reniny. Ny teny nola-
zainy tamiko dia izao : Misehba aty rahampitso maraina hianao, antsbin'
ny tomponao e. Fantaro na marina izao tenv izao, na tgia . Efa voa.fi-
takao indray mandeha aho, ka tsy mba hinbako intsony ny teninao. Ny
sitrapo be ; fa ny fanjakan' Andriana no ambbny. Aleoko h alain ' olona
ny vblako, tfiy izay hesorin' ny Andriana ny anarako. Raha mbola
nanjaka Soloraona dia nalaza ny fanjakan' ny Isiraely. Diniho taara ny
marina dieny mbola halavain' Andriamanitra hiany ny androntsika. Raha
vaky ny fefiloha dia mamonjy taitra ny ambaniandro. Ny tody tsy miay,
fa ny atao no miyerina. Nqkapohiko lzy, ka dia naratra ny lohany.
1.— SENTENSA SOLON' NY NAONA.
Matetika dia ataontsika solon' ny naona ny sentensa
miankina, toy izao: (1) Arabarako aminareo tokoa
ny fikelezan' ireo aina. (2) Ambarako aminareo tokoa
fa mjkely aina ireo olona ireo. Dia ny teny hoe "fa
mikely aina ireo olona ireo'** amy ny sentensa faharoa
dia atao sblon' ny naona, etc., "fikelezan' ireo olona
ireo aina" amy ny sentensa voalohany ; koa izany no
anaovana azy hoe "Sentensa solon' ny Naona."
Ary ny sentensa sblon' ny naona izay ataontsika dia
samihafa:
(lj Solon* ny sobjekta. Toy izao :
Inby tokoa fa tsy ho azonao resena ireo.
Lazao marina raha ho avy hianao.
* Anontanio azy izay heviuy.
Fantatrao va izay nahaterahan-drainao be ?
Hadinoko na teo izy, (na tsia).
(2) Solon 9 ny objekta. Toy izao :
Milaza marimarina aho fa tsy azo atao mihitsy izay
nangatahinao.
A Paly aho fa tonga hianao.
Manontama raha maharitra izy.
Manana izay hahavita taona azy izy.
Digitized by
Google
115
Nanontany azy izay heviny aho.
Hanpntany na handeha izy (na tsia) aho.
Gaga aho np tsy niseho izy.
(3) Solon 9 ny naona. Toy izao :
Ny hevitro dia izao : tsy azo itokiana izy.
Adikao ho teny Eaglisy izao teny izao : A via raham-
pitso maraina hianao. »
Izany toy ny hoe : Hani-bary tsy harena.
Dia hitantsika amin' ireo ohatra ireo fa ny teny hoe
fa, raha, no, na, sy izay no mazana ataon' ny oiona eo
alohan' ny sentensa solon' ny naona.
FAMPIA8A2TA 124.
Tsipiho ny sentensa sblon 9 ny naona amin* ireto, ary lazao na
solon' ny sobfekta izy, na solon 9 ny objekta, na solon ny naona
amin* aposisiona.
Mora hitako fa lehilahy tsy mahatoky izy. Asa na mbola haiko Many
izy (na tsia). Izay nandosirany , tsy hita velively. Ts^ misy inahalala
intsony izay niandohan] ny sorat&nana. Angaha hadmqnao fa inbola -
zaza izy ? Moa izany voalazanao izany va mampiseho fa olona marina
izy? Fa "ny maty aza ahoako" no ataony. Izao no ambara aminareo,
tompokolahy : Miakara rahampitso, hono, hianareo, antsoin-dRamanam-
bolae.
FAMPIASANA 125.
Ovay ho sentensa miarikina ny fanitarana amin* izao sentensa
ambany izao ;—
Nankaty f ahavelon -d Radama II. izy. Ho tonga Many aho mandra-
panpratrao io taratasy io. Miasa antoandro isika, Nandeha maraina *
alina koa izy. Voky f ahavaratra ny f ddy. Nianatra izahay tamy ny sivy
ny famantaranandro.
FAMPIA&ANA 126.
Asio sentensa solon* ny naona ho sobfekta amin 9 ireto sentensa
ireto : —
(1) Sentensa ialohan* ny konjonksiona fa :—
Mora f antatra — — . Ekeko -.
Tsy inbako— . Antenainao va
Nataony . Tsy nampoiziny —
(2) Sentensa ialoh an' ny konjonksiona na na raha :—
Lazao amiko - ■. Izahao kely angaha —
Tsy f antatrp Anontanio azy
{3) Sentensa ialohan' ny pronaona relativa izay : —
Nanpntaniako . Laviko . Antenaiko
ho vory tokoa 7-. Nolazainy taruiko . *
Omeo ahy — — — . Asa——.
Digitized by
Google
116
FAMPIASANA 127.
Aaio predihata izao atntenm aolon 9 ny naona izao:—
fa marary izy. na mety hianao na tsia.
raha tonga ny fahavaratra. izay bahafan-
taranao izany aho. na lasa ny andro na tsia.
fa tsy wabay hianao. raha ho vanona ny vary.
izay ao ain-pqny.
FAMPIASANA 128.
Aaio atntenaa aolon 9 ny naona ho objektan' ny verba tranaitiva
*min 9 izao aentenea izao : —
(1) Ialohan' ny konjonksiona/a : —
„ Nino aho . Tsy nahaf antatra izy — — .
Nanantena izy ireo . Maniry isika .
(2) Ialohan' ny konjonksiona na, na raha : —
Tsy mahalala izahay . Tsy main tsy mahafan-
* tatra hianao . Tsy nahalaza tamiko ralehilahy
. Tsy mbola nisy nanambara tatuinao va ?
(3) Ialohan' ny pronaona relativa izay :—
Milaza amiko . Hanontany aho. Tsy
* nahita izy ireo. Babe tsy mam tsy mifidy .
Iketaka tsy mahay mianatra .
FAMPIASANA 129.
f\J Aaio naona amin' apoaiaiona izao teny izao : —
Ny teny nentiny dia izao : . Ikoto nanao hoe : .
2 J Ovay ho aentenaa aolon 9 ny naona ny teny amy ny soratra
ry amin* ireto : —
Voalazako taminy ny fahafalian* ay foko. Ny Uy fahafateaan* ny
fanahy, dia tokony neken' ny olona rehetra. Ny /oAanteran-rfRangahy
toy mba laviko akory.
FAMPIASANA 130.
Mamorbna aentenaa aolon 9 ny naona dimy ho avion 9 ny aobjek&a,
dimy ho avion* ny obfekta, ary dimy ho aolon 9 ny naona amin*
apoaiaiona.
2.— NT SENTENSA SOLON NY AJEKTTVA.
Matetika raha tsy ampy hampiseho ny fomban , ny
naona ny ajektiva anankiray, dia mambrona sentensa
isika hanarapy azy toy ny ajektiva hiany ; koa atao>
hoe "Sentensa solon'ny Ajektiva" izany sentensa izany.
Digitized by
Google
117
Ny naona, na pronaona rehetra amy ny sentensa, na
inona na inona, dia azo asiana sentensa solon' ny ajektiva
avokoa, raha tiantsika hasiana izy ; dia azo anampy (1)
ny 8objekta izy; na (2) ny predikata ; (3) ny objekta
(fameno) ; na (4) ny fanampin' ny sobjekta ; na (5)
ny fanampin' ny predikata. Toy izao :
(1) Anampy ny sobjekta.
Nanan-karena be vava ny mpandranto , izay nbnina tao) »
Tyro.
(2) Anampy ny predikata.
Apositoly(izay nampandroso ny fanjakany Kraisty tokoa) »
Paoly.
(3) Anampy ny objekta (fameno).
Nalaky nand&ny ny vola rehetra(izay nobarin-drainy) io
zatovo adaladala io. *
(4) Anampy ny fanampin* ny sobjekta.
Very ny volan* ny tbmponao(izay nikely aina ela dia ela. *
(5) Anampy ny fanampin' ny predikata.
Hitanay ^teo amy ny trano, izay vao nataqny) izy roa *
lahy.
Dia hitantsika amin' ireo obatra ireo, fa ny pronaona
relativa "izay" no mazana atao fitohizan* ny sentensa
solon* ny ajektiva amy ny naona na pronaona izay am-
piany ; ary nobo izany dia azo atao hoe sentensa relativa
koa ny anarany.
FAMPIASANA 131.
Tsiplho ny sentensa solon 9 ny ajektiva amin 9 ireto, ary lazao na
anampy ny sobjekta izy, na ny predikata, na ny objekta, na nyfa-
nitarana ny sobjekta, na ny fanitarana ny predikata.
Mankanesa any Toamasina, ( izay tbkouy k^hitanao varotra,) hiaaaa.
Voafatotra omaly ny jiolahy(izay namono azy.) Nanala ny akanjony
izay nojnen' ny rainy azy) ny rahalahiny. Tsy azo taka rina ny hevitry
ny lehilahy(izay nampitondra io taratasy io.) Laninv foana ny fananan-
«Lreniny(izay niteraka azy.) Ny vola [izay nqkasaiko namidy azy) dia lasan' A
jay mpanamy trano hanna. Ny soavaly namotraka ny tompony(izay
nividy azy sarotra. Tsy hitako velively ny heyitra(izay tbkony hayaliko
•azy.) Mijanona eto amy ny tany (izay nahabe anao Many) hianao. Ny
zanaka adala mamaly ratsy ny rainy aman-dreniny(izay nanigy soa azy.)
Fahakamoana (izay mahatonga fatiantoka be ny tsy fanamboarana ny
fefiloha) Varotra(izay mahasimba ny maro)ny toaka. Hazo(izay tsy
mahavanom-boa akoryjireny.
Digitized by
Google
118
FAMPIASANA 132.
Ampw sentensa salon 9 ny ajektivg, ny teny amy ny soratra
mandry amirC ireto : —
Ny lehUaky ( ) dia sakaizako ela. Miriotra mafy loatra ny soa~
valy ( ). Nankahala ny vehivavy ( ) izy. Ralehilahy napo-
traky ny ma valy ( ). Efa lafo tsara ny herana betsaka ( ).
Mandidy ambony loatra ny olona ( ). Nihidy omaly tontolo andro
ny vavahadin' ny tamboho ( ). Madagaskara dia nosy ( \.
Kadama Rainy dia mpanjaka ( ). Malaza noho ny hamafiny ny vy
{ ). Amy ny folo ny famantaranandro no fotoana ( ). Voa-
fantina taara ny teny ( ). Ny rain' ny zazalahy ( ) tokony ho
aambatra tokoa. Lavo ny hevitro ( ). Nidina tao an-dohasaha
( ) izy roa lahy. Lazao amiko ary ny hevitra ( ). Nanambara
tamiko ny hevitra ( ) izy ireo.
FAMPIASANA 133.
Mamprbna sentensa kompleksn dirny <ivy misy sentensi solon 1 ny
ajektiv i nnnmpy ny sobjekta y 8y anampy ny predikata, sy anam-
py ny objekta, sy anampy ny fanampin' ny sobjekta, ary anampy
ny fanampin* ny predikata,
3.— SENTENSA SOLON' NY ADVERBA.
Azo atao solon' ny ad verba koa ny sentensa. Toy izao :
(1) Hiverina rahampitso, hono, rizalahy.
(2) Hiveriaa rekefa vita ny raharahany, hono, rizalahy.
Ny teny hoe "rahampitso" amy ny sentensa voalo-
hany (lj dia adverba anampy ny predikata "hiverina ;"
ary ny teny hoe "rekefa vita ny raharahqny" amy ny
sentensa faharoa (2) dia sentensa anampy ny predikata
"hiverina" tahaka ny adverba hiany, koa izany no
anaovana ny anarany hoe "Sentensa solon' ny Adverba/'
Fanaontsika indrindra ny mamorona sentensa solon* ny
adverba toy izany.
Ny sentensa solon* ny adverba mizara efatra toy ny
fanampin' ny predikata voalaza teo pejy 108, 109, dia
(1) ny milaza andro sy taona; ny milaza tany sy fitoe -
rana ; (3) ny milaza toetra syfomba ; (4) ny milaza ny
mahatonga.
1.— NY MILAZA ANDRO SY TAONA.
Ary mizara telo indray ny sentensa solon' ny adverba
izay milaza andro sy taona ; dia ny milaza (1) andro-
tsy manam-pahataperana ; (2) andro maharitra ; (3)
andro miverimberina.
Digitized by
Google
119
Ary ireo telo ireo dia saray mizara avy indray ; fa
izay lazain' ny sentensa solon* ny adverba indraiadray
miaraka amy ny lazain 9 ny sentensa prinsipaly, ary
indraiadray mxaloha azy; ary indraiadray manaraka
azy kosa.
Toy izao : ( Lasa mpifosa vao mi/a/a trano izy) dia
ny lazain 9 ny sentensa sblon' ny adverba, dia ny njfafana
ny trano, natao taorian' ny sentensa prinsipaly, dia ny
nahal asana ny ny mpifosa. Toy izao :
1. — Andro tsy manam-pahataphrana.
Niala too aho, tamin' izay nahatongavany indrindra.
Niala tokoa aho, rehefa niditra teo izy. *
Efa niala elaela aho, vao tonga izy.
2. — Andro maharitra.
Nijanona teo aho, raha mbol a nifandahatra tamiko izy. ,
Nijanona too aho, raha mbola toy nikasa nifandahatra
tauiiko izy.
3. — Andro miperina.
Feno setroka ny trano isaky ny inahandro vary ny olona. ,
Feno zavona ny lohataona isaky ny vao hiseho ny maso-
andro.
FAMPIASANA 134.
Tsipiho ny sentensa amin' ireto izay milaza andro ; ary lazao
koa na milaza andro tsy manam-pahutaperana izy, na andro
maharitra, na andro miverina.
Nankaiza raoa hianao, raha nifanena tamin-dRasba hianao? Raha
maneno ny lakol.sy, dia halefako handeha izy. Miasa diany mbola
tanora hianao. Hiaraka amiko va hianao, rehefa tonga ny fotoana ? Teto
hiany izy fony mbola tsy maty rainy. Hankany Toamasina aho, rehefa
tafayerina ny namako. Raha vantany vao tonga aho, dia avy namangy
ahy teto izy. Isaky nyjivyorana^ dia mitete ny tranony. Rehefa tapitra
ny nanarana, dia ho avy ny fan adman*. Raha miloa-bava ny adala, dia
nujharihary ny hadalany. Aleo ho hay tsara aloha ny mora, vao andra-
mantsika ny sarotra. Raha mbola Qiah,aritra koa ny tany, ny lohataona
sy ny fararano tsy ho diso. Raha nitsaha-niteay ny andriana, dia indray
nian£ohoka avokoa izy rehetra. Fobiazy aho raha v ao m azava ratsy ny
andro. Maitso ny tany raha f ahavaratra ny andro.
FAMPIASANA 135.
Ampio sentensa milaza andro ireto teny ireto,
Handeha hiany aho. Oraeo vola kely izy_. Hahatsiaro anao tokba
aho. Nijanona too aho. Antsoy ny rainao.
Digitized by VjOOQlC
120
FAMPIASANA 136.
Mamorona sentensa aolon' ny adverba valo amby ny /oh milaza
aridro, dia enina milaza andro tsy manam-pahataperana, ary
tvifiurrtilaza aridro mahoritra, ary enina milaza andro miverina*
2.— NY MTLAZA TANY SY FTTOEBANA.
Ary mizara telo ireo, dia ny itoerana ay ny hatbnina
sy ny i alana . Toy izao :
(1) Ny itoerana.
Hipetraka amin* izay asaiuao hi petrahana hiany aho.
(2) Ny hatonina.
Tsy mety mandroso ho any amm' i zay hitarihanao ahy
aho.
(3) Ny ialana.
Niala t annin' izay nihaviany va izy ?
FAMPIASANA 137.
Tsiplho ny sentensa amin 9 ireto izay milaza tany na fitoerana;
ary mar tho koa izy manaraka ny lazainy, na ny itoerana, na ny
hatonina, na ny ialana.
Mba ta-hankany amin* izay nahaterahanao aho. Tsy mety mipetraka
tamin' izay ahitako azy izy. Handeha ho any amin* izay hasainy haleha
aho. Tsy mahazo mijinja 1 amin' izay tsy n&m.afkzanaoj hianao. Izay
K IMan'nyiaty, dia any no hiangbnan' ny voromahery. Hankany ( amin'
izay sitrany haleha hian^ izy. Tsy mba toDgafteo amin* izay mfanekenay
roa lahyj izy. Andeha mbdy (any amin' izay nihavianao ary) hianao. Nita
ny rano(tamin' izay tsy misy tetezana akory)izy ireo.
FAMPIASANA 138.
Asio sentensa aolon 9 ny adverba milaza tany na fitoerana ireto
teny ireto,
Nandbsitra izy. Niala vetivety ireo. A via ary hianao. Mijanona
hiany isika. Mihazakazaka faingana rizalahy. Nampandroso ahy izy.
Andeha ary, ry ise. Manatona ireo lehilahy ireo. Ireny tokoa no tsy
ho tonga.
FAMPIASANA 139.
Mamorona sentensa aolon 9 ny adverba valo amby ny folo milaza
tany , na fitoerana, dia enina milaza ny itoerana, enina milaza
ny ialana, enina milaza ny katonina.
3.— NY MTLAZA FOMBA, NA TOETRA.
Ny sentensa solon' ny adverba izay milaza fomba na
toetra dia enti-mampitaha ny proposisiona roa. Toy izao :
* Aleoko very ny vblako toy izay ny zanako ho voribina .
Digitized by
Google
121
4.— NY MHaAZA NY MAHATONGA.
(1) Ny antony. Dia ny mahatonga, na ny mahama-
Tina ny lazain' ny sentensa prinsipaly.
Toa madinika ny fijerintsika ny kintana, satria lavitra
izy.
Hapao 8oa anao aho, gatria sakaizako rainao.
Satria tsy m ba ho azontsika avokoa ny zavatra irjntsika,
dia tokony tsy hiyerina loatra isika.
(2) Kondisibna. Zavatra i ankina n* ny lazaina, koa
raha tsy marina izy, dia tsy marina koa ny miankina
aminy.
Hijinja hiany isika, raha tsy reraka (isika).
Baha anpuiezako anao ny_ahy, dia tsy ampy ho ah y
intsony ny sisa.
(3) Konsestbna. Zavatra toa haha tsy marina ny
lazaina, kanefa ekena hiany, sady lazaina koa fa tsy
ampy handavana azy tsy ho marina.
Na di a lavinao aza ny teniko, mbola hasehoko ho
marina izy. »
Na dia milady toaka aza (hianao), tsy mbo la azo
ekena ho tsara fitondrantena hianao.
(4) Fikasana. Toy izao :
Mandosira faingana hianao, mba hovonjena ny ainao.
Miezaha fatratra hianao, fandrao mahazo anao any
an -da Ian a ny fahavalonao.
Ny fandra o— uaba tsy .
FAMFIASANA 140.
Mariho ny sentensa soUm' ny adverba amin 9 ireto ; ary lazao na
sentensa nrilaza ny antony, na Jcondisibna, na konsesiona, na
fikasana izy.
Ny rivotra manerana ny trano, na dia tsy hitantaika aza ny tarehiny.
Ny firaka tsy mety mjtsinkafona. satria mavesatra nbho ny rano izy.
Mazotoa raha mbola zaza, rank izy , mba ho isan' ny olon-kendry hianareo.
Ratovo tsy mahay manpratra, satria maratra ny tanany. Asio zezika
bebe ny tanimbarinao, mba ho yokatra tsara ny vary rahatrizay taona
any. I kelezo ajna mafy ny fianarana, nji <£i§ sarotra &2& (izy). Raha
mandlka ny lalaDa hianao, dia ho faty (ny ainao). Raha m ba manara- '
panahy hiany hianao, mandatsaha ranomaso amin' izao (hianao). Nbdy
faingana izy, satria naxary ny reninv. Niady fo tokoa Rangahy, fandrao
tsy hisy ho entina mpdy. Matoa mbola tsy maty hiany izy tamin' izay,
dia nataon' ny vahoaka fa ef a nihiratan' Andriamanitra izy. Raha tia
ny marina hianao, dia ho isan* ny sambatra (hianao). Raha avy ny
orana, dia tsy mba handeha aho. Na dia anti-panahy aza izy, mbola
mitpzotozo manao hian y izy. Fantatro marina izany, satria olona
Digitized by
Google
122
mahatoky tokoa no_ nilaza tamiko. Tokony hamboarina ny lalambe,
mba hitombo ny varotra. Nadia hendry &za hianao, mbola be toy tambo
isaina ny tsy tratry ny hevitrao. Satrja anarinao toy izany aho, dia
hatsahatro izany fanaoko tsy tianao isany. Na dia nihiratra as* »y
andro, tsy nahatazana azy akory aho.
FAMPIASANA 141.
Asio sentensa solon* ny adverba ireto teny ireto*
[Antony.]
Marary Jaona. Tiaazy aho. Nasandratra ho.marisaly icy. Naon-
gana izy. Nandry fotsy aho. Tsy maintsy mandeha aho.
[Kondisiona.]
Ho tia anao aho. Handositra anao aho. Tsy hatahotra ahy intsoay
izy. Hanaikitra anao tokoa ny alika. Ho faty hianao. Hivoaka ny
Andriana rahampitso. Tsy mba hahasba ny olona akory ny tbry teninao.
[Konsesiona.]
Hanao azy taon-ito Many aho. Halazo irony voninkazo ireny. Toy
hahavonjy fotoana hianao. Hanaaatra anao tokoa izy. Ho tondraka
hiany ny rano. Hahery hianao. Ho avy rahampitso izy.
[Fikasana.]
Hangataka andro mihltsy aho. Mihinam-bary ny olona. Bfankaay
Toamasina ny sasany. Mitsangantskngana isan-andro izy. Mifoha
maraina koa izy. Nasainy nihevitra tsara aho.
EAMPIASANA 142.
Mamordna sentensa soton' ny adverba enina izay milaza ny an-
tony, enina izay milaza kondisiona, enina izay milaza konsesiona,
enina izay milaza fikasana.
TOKO FAHENWA : LALAN' NT SYN-
TAKSA.
Ny Syntaksa no mampianatra antsika hampikambana
teny ho sentensa tsara lahatra, dia nkman* ny analysisa
izy, saingy ny iray manavakavaka teny vita ho sentensa,
ary ny iray kosa milaza lalana fandaharana azy. Koa
ny lalana anton' ny fikambanan' ny sobjekta sy ny
predikata efa nodimhina teo, fa misy koa ny hofan-
tarina sy ho.tandremana ny: amy ny teny samihafa kara-
zana sy ny fanao tsara amy ny fandaharana azy amy
ny sentensa. Dia handroso isika handinidinika ireny.
Digitized by
Google
123
I.-SYNTAKSAN' NY NAONA.
1— NY KASO NOMINATIVA.
(1) Ny naona izay sobjekta dia kaso nominativa
mandrakariva. Toy izao: Mihazakkzaka ny olona;
asaina ny tanimbary.
Izany dia atao hoe nominativa sobjektiva.
(2) Ny naona izay predikata mahaleo tena amy ny
sentensa tsy misy verba dia kaso nominativa koa. Toy
izao : Rabe dia mpanefy ; Izaho no fiainana ; mpampia-
natra Ravao.
Izany dia atao boe nominativa predikativa.
(3) Naman' izany ny naona izay man^raka ny verba
tonga, miseho ho, heverina ho, hitafa, atao ho, tohony ho, »
atao hoe, tanbnina ho, etc. Nominativa predikativa koa
ireny. Toy izao : Tonga o/ow-dratsy fanahy izy ; hita
fa zazalahy hendry io; atao ho mpandrafitra mahay
hianao.
(4) Ny kaso nominativa azo atokana ho azy amy ny
sentensa tsy tanteraka ka mampanantena antsika teny
ho fanazavana azy. Toy izao : Antsibe vaky raaso : na
tsy hitan* ny olona aza, hitan' ny hazo ; papango amam- *
barona, ka ny toerana no iraisana, fa ny faniry sami-
hafa.
2.— NY KASO AKOSATTVA.
Samihafa be hiany ny toetry ny naona izay kaso
akosativa.
(1) Ny mora fantatra indrindra dia ny akosativan*
ny objekta, na (a) ny objekta direk ta, na (b) ny objek- *
ta indirekta. Toy izao : Mangalatra akghg ny saka ;
maka an-dBa le ny olona ; miresaka amy ny an kizy x <
Ramatoa ; mihavana amy ny olona rehetra izy.
(2) Maro ny verba izay mahafehy objekt a rpa izay
samy akosativa. Toy izao : Mampianatra any Jaona *
ity boky ity aho ; ny mpiyarotra mandoka ny varony j
amy ny mpividy.
Digitized by
Google
124
(3) Ny akosativa sasanv dia milaza ny zavatra enti-
manao. Toy izao : Namely totohondry ahy izy ; miti-
fitra bast/ ny vahoaka izy.
(4) Indraindray ny akosativa dia soloana adverba (a)
na ny milaza fotoana. Toy izao: Mangalatra antoan-
dro izy iny ; aza misotro rano maraina ; na (b) ny
milaza fitoerana, dia ny katonina, ny itoerana, ary ny
ialana. Toy izao : Hankany Ambohimanga ny Andria-
na ; any jlafy ny tranony ; hiala eto Antananarivo
izahay.
(5) Misy ny akosativa izay fametra nv ajektiva na
ny verba. Toy izao : Tsara fanahy izy ; miova hecitra
Ianona.
3.— NY NAONA AMIN' APOSISIONA.
Matetika ny naona iray no arahin' ny naona hafa ho
fanazavana na bo fanitarana azy. Toy izao : Paoly
Apositoly, trano fitsaboana.
Koa atao hoe naona amiri aposisiona izany fanarapiny
fanazavana azy izany.
4.—NY NAONA VERBALY.
Azon' ny Ialana voalaza teo hiany ny naona verbaly,
kanefa tsy maintsy holazaina kely manokana indray.
Ny naona verbaly misy mp sy ireo naona misy _/
ireo matetika maha fehy izay kaso fehez in > ny verba
ihaYiany hiany ; ary ny naona misy / (sy ny sasany
misy mp) azo asiana teny amy ny kaso posesiva na
ablativa.
Raha ny verba ihayian , ny naona ' no asiana ny
preposisiona amy eo anelanelan' izy sy ny objektany,
dia to y iza ny hiany koa ny naona. Toy izao :
Verba. Naona.
Miady am iny. Mpiady \
Fiady \ aminy.
Fiiidiako )
Miresakn aiuy ny olona. Mpiresaka \
Fi.resHka > amy ny olona.
Firesany J
Digitized by
Google
125
Raha ny verba ihavian' ny naona no arahin' ny kaso
objektiva izay tsy misy preposisiona, dia toy izany koa
ny naona. Toy izao : —
Verba. Naona.
Mianatra azy. Mpianatra azy.
Mpiana.tsika. ->
Fianatra {
Fianatro J azy *
Mauiono ny olona. Mpaoxono \
Fauapno | ny olona.
Fanidnqny )
Amoriana azy. Famoriana )
Famorianay j y#
Ary raha tsy azo asiana objekta ny verba ihavian*
ny naona, dia toy izany hiany koa ny naona. Toy
izao:
Verba.
Naona.
Matory.
Mpatory.
Fatory.
Fatorin' ny zaza.
Mihazakazaka.
Mpihazakazaka .
Fihazakazaka.
Fihazakazany.
Hatsahana.
Filatsahana.
Filatsahany.
Ary amin' izany, hitantsika fa saiky toy ny verba
hiany ireo naona avy amy ny verba ireo.
Kanefa kosa samihafa be hiany ny hevitr' izany
naona verbaly misy f izany. Dia holazaina koa ny
heviny sy ny asany.
(1) Maro dia maro izy no milaza izay mazana fom -
ban* ny atao, na ny fanao. Toy izao : Fiteny, filaza,
fanoratra, fianatra. Dia azo akambana amy ny ajek-
tiva na ny adverba izy. Toy izao: Faingam-piteny,
mateti-pihavy, kamo fianatra.
(2) Ny sasany indray dia anaran * ny zavatra mazana
enti-m iasa sy manao raharaha. Toy izao: Fanja itra,
fanalahidy, fanoto, fanilo, fangady, famaky.
Digitized by
Google
126
Izao koa dia njim&nlireo : Fively, fihogo, fiavotra,
* fitrebika, fitsipika, filaraatra, fisoitra (afo), fitsindrona,
firakotra, faneva, (faraoharaandry), fikopaka, fisisika,
etc.
(3) Ny sasany kosa dia anaran* ny olona izay raaz&na
manao ny lazain' ny verba. Toy izao: Fandainga,
fileony, fitomany, falaina, farary, farofy.
Izao koa dia nam an* ire o : Fatoritory, falemy, fahi-
hitra, filavo, fipotraka, fitafintohina, fimamo, fiandry,
fanakkiza, fangaoka, etc.
(4) Ary ny sasany dia anaran* izay mazana objekta
ka mitovy hevitra amy ny verba pasiva . Toy izao :
Fanaja colons hajaina. Fihinana=zavatra hanina.
Fanpmpo=olona tompoina. Fisotro =zavatra sotroina.
Fauiraka =olona arahina. Fitbndra=zavatra entina.
* Betsaka dia betsaka ny tahaka ireo. Dia toy izao :
Filanja, fanoroka, firesaka, fandatsa, fiantso, fanenjika,
fangalatra, fanambaka, fiampknga, fitezitra, etc., izay
samy milaza olona ; ary fanatitra, fandba, fanome, faka,
fizara, fitafy, fi.tahiry, fanary, fiteny, ftompy, famkky,
fambbly, etc., izay milaza zavatra kosa.
FAMPIASANA 143.
Mamorona sentensa dimy avy izay misy ny nominativa eamihafa
karazana,
FAMPIASANA 144.
Mamorona sentensa dimy avy izay misy dhosativa samihafa
karazana.
II.—SYNTAKSAN' NY ARTIKOLA.
(1) Rahamanbndro ny artikola, roa no fanaony. In-
draindray manpndro zavatra (na iray na mihoatra) izy.
Toy izao : Tsara ny vbhitra nalebany tany an-d&lana ;
efa hitako ny volako izay very. Fa indraindray kosa
dia manondro toko na karazana izy, dia karazan' olona,
na karazan-javatra. Toy izao : Tonga tao nv manam-
bbninahitra sy ny andriambaventy ; firenena maro
Digitized by
Google
127
ny Malagasy, dia ny Hova, ny Betsileo, ny Sihanaka,
ny Betsiraisaraka, ny Bezanozano, ny Sakalava, etc. ;
Andriamanitra nan.ao ny hazo sy ny ahitra, vao ny biby
sy ny vorona.
Raha dinihina ireny teny ireny, dia hita f i tsy usitovy
ny hevitr' izy roa tonta. Ny vohitra sy ny vola voatondro
dia vohitra sy vola tiantsika h avaliana kely amy ny vohi-
tra sy ny vola hafa ; manbndro sy tuanavaka azy amy ny
mitovy karazana auiiny hiany izany ny_ izauy. Fa ny
mauauiboninahitra sy ny audriainbaventy, sy ny Hova
sy ny Betsileo, etc., ary ny'hazo sy ny ahitra, etc., izay
voatondro, dia karazan' olona sy karazan javatra tiantsi-
ka havahana a m in' izay karazana hafa; ny artikola ny dia
manbndro sy man avaka azy toy izauy.
Ary koa fomban' ny teny Malagasy ny manisy arti-
kola manondro toy izany, indrindra fa amy ny naona
abstrakt a.
FAMPIASANA 145.
Fantaro izay ton^roirC ny artikola amirC izao seateasa izao, na
zavatra mitsitokantokana, na karazan-javatra mbamy ny karazan 9
olona.
Aiza ny lambako ? Ento aty ny famantaranandro. Niyoaka ny An-
driana sy ny Lehibe, ary maro loatra ny olona nanaraka azy. Ny Tsina
no firenena be isa indrindra. Mifanalavitra ny masoandro sy ny tany.
Niady mandrakariva ny Isiraely sy ny Fi lis tin a. Raha avy ny lohataona, i
dia ayy koa ny valala. Xlafy sy Inamehana tanana majaza ao amy ny
Tsimiamboholahy. Voajinja ny varin' ny olona. Ny Fariseo sy ny
Sadoseo no nahery nanphitra ny Tompo. Ny henatra mainpiova ny
tarehy.
(2) Ny naona dia azo tondrbin' artikola raha kaso
nominativa izy, na kaso akosativa, na kaso posesiva.
Toy izao : Nandeha ny olona (kaso nominativa). Nan-"
dao ny olona (kaso akosativa; izahay. Nani.idy ny
.zavat ry ny olona (kaso posesiva).
Raha manondro naona izay kaso vokativa izy, dia ma-
zana miova ho ry na ray izany. Toy izao : Velbraa, ry
havako ; fa ts y izay , ry ambanilanitra ; ray olona aman-
drahalahy.
(3) Ny naona ainiu' aposis ibna tsy toko ny hoton-
droin' artikola.
Digitized by
Google
128
(4) Efa voalaza teo fa ny manondro naona no asan'
By artikola. Ary araka izany, raha sendra manondro
teny hafa izay tsy naona ny artikola, dia mahova azy
ho naona hiany koa izj r amin* izany. Toy izao :
Ny ajektiva : Finaritra ny hendry ; ory ny Jamba .
Ny pronaona : Ny anao angaha izany, fa ny ahy
kosa bafa.
Ny verba : Tenin* n y Ma njaka izany ; "ny tody
tsy niisy, fa ny atao no miverina ;" tsara ny nan aovan 9
Andriamanitra ny zavatra rehetra.
Ny Adverba : Samihafa n y omaly sy n y anio ; ny
teto lasa hiany, fa n y tary tsy tonga.
Ny preposisiona : "Madio ny i velarC ny kapoaka, fa
uy anati ny feno rbmbaka."
Ny tapa-tsentensa : "Rangahy anilan* ny sinibe,
ka ho fatin' ny 'a zafad y.' "
Tonga sahala amy ny naona avokoa ireo teny sahala amy
ny soratanana ireo, kanefa raha fenbina kely ny teny izay
toy izany, toa niisy naona hiany man araka ny artikola,
saingy tsy voatbnona. Ny (zavatra na ny hevitra izay)
anao . etc. etc. Ary koa samihafa ny fanao amy ny ajektiva
sy ny teny hafa izay tondroin* ny artikola. Ny sasany ma-
nondro ny olona izay uianana ny fomba voalazan' ny ajek-
tiva. Toy izao: Ny hendry , ny tsara fanahy, etc., ka ny
olona no heviny. Fa ny sasany manondro ny fomba na
ny toetra voalazan 1 ny ajektiva, ka tonga naona abstrakta
izany ajektiva izany. Toy izao : Ny mazava (dia ny faha-
zavana), ny maizina (dia ny fahamaizmana). Ary misy
uiaromaro izy dia sady enti- milaza ny olona noenti-milaza
ny fomba koa. Toy izao : Ny marina hankany amy ny
fiainana mandrakizay (dia ny olona m»rina izay) Ny
marina no tsimbinintsika sy kajakajaintsika (dia ny hevi-
tra marina na ny fomba marina kosa izay). Misy koa an efa
ny sasany manondro ny atao. Toy izao: "Mahalahelo
uy mijery soratr' omby an-trtnana." Ny mi hambo toetra
tsy mahasoa.
Digitized by
Google
129
FAMPIASANA 146.
Faniaro ny teny efa voapvan* ny artikola ho naona amin' izas
senten8a izao, na ajektiva, na pronaona, na verba, na adverba, n*t
preposisiona, na tapa tsentensa ; fantaro kf»a izay he»iny raha
fenoinn teny izy, na manondro zavatra, nafomba, na ny atao.
Amidio ny antsika roa lahy, fa izy no mahalala ny ataony amy ny azy.
"Finaritra ny malemy fanahy." Ny mamaly azy tgy haiko. Hano
hiany, fa ny ao an-tsbrapitra mbola be. "Manantena n y aza m andry. fa
hftteran-kena." "Ny nambolena tsy naniry ; ny nasosoka maty inaso."
Ny anao zara ho anao. Miala amy ny ratsy rehetra na inona na inona.
Andriamanitra mahita ny takona, ka tsy azon' ny f etsy fitahina . Ahoana *
ny tsy mampitoyy ny mandrakariva sy ny mandrakizay? "Ny tia ady
tia ota." "Manalavitra ny ratsy fanahy Jehovah." Mahantra ny
marary tsv misy mpitsabo. "Manetsa vary mahalana, ka ny atao hiany
no alaina. *'Aza manao zatbvon* ny any, ary zazalahin' ny aty." Ny
hita manam-parany. Ny ankehitriny no lazaina. Tamiiv izy ta»
Toamasina no nanaviany. Jereo ny eo ambbnin' ny lohanao sy ny eo
ambanin' ny tongotrao ary ny eo anolbanao sy ny eo ivbhonao, fa asan*
ny tanan' Andriamanitra avokoa izany sady misy ny hidefanao Azy.
Mahasambatra ny tsara fanahy ny manbmpo an' Andriamanitra sy ny
man.araka ny marina.
III.— SYNTAKSAN' NY AJEKTIVA.
CI) Ny teny hafa, na dia tsy ajektiva rahateo aza, dia
tonga ajektiva hiany rehefa akar nbana amy ny naona
hampiseho ny heviny. Mate tika ny verba no asblo ny *
ajektiva ; ny naona sy ny teny sasany koa dia fanao
hiany. Toy izao :
Verba. Naona.
vehivavy inihira biriky tantmanga.
zaza tiaiia kiraro hoditra. x
trano itoerana trano vato.
Adverba. Preposisiona.
ny olona teto zavatra ambony.
ny hazo ery olona atnbany.
(2) Roa no fanao amy ny ajektiva. Azo akarnbana
amy ny naona izy hampiseho ny forabany, na hamaritni
ny heviny, sady azo atao predikata mitbkana izy. Ary
ny filahatry ny teny eo amy ny sentensa no ahafan-
tarana ny ankabiazany.
i. — Matetika raha ny naona no atao aloha ka ny
ajektiva no manaraka azy (na ajektiva izay malalaka
ny heviny, na ny faritan' ny naona), dia marapiseho
ny fomban' ny naona hiany izany ajektiva izany. Toy
izao : Rano lalina, zaza tsara tarehy, tendrombohitra
mo 9 lehilahy ratsy fiasa.
Digitized by
Google
130
if. — Matetika raha ny ajektiva kosa no atao aloha ka
ny naona no manaraka azy, dia pred ikata kosa izany
ajektiva izany. Toy izao : Lalina ny rano ; tsara
tareh v ny zaza ; avo ny tendrombohitra ; rat&y fiasa ny
lehilahy.
(3) Efa nozaraina telo ny ajektiva, fa mbola miavaka
tely indray ny sasany, na ny milaza koality, na ny
milaza koantity. Indraindray ny hevitry ny ajektiva
dia malalaka. Toy izao: Trano tsara, olona maro,
zavatra rba. Fa indraindray kosa mifaritra ny hevitry
ny ajektiva, fa misv naona manaraka azy ho fametrany.
Toy izao : trano tsara toetra, olona maro hdvana, zava-
tra roa loha.
Rba karazana ireo ka hita fa tsy raitovy ny heviny.
Raha ny trano do lazaina ho tsara, ary ny olona no lazaina
ho maro, ny fahatsarany sy ny fahamarbany hiany no
heviny, sady malalaka ny teny. Fa raha ampian' ny
hoe toetra ny ajektiva hoe tsara, na ampian' ny hoe
ha van a ny ajektiva hoe maro, dia faritan* ireo naona ireo
ny falehan' ny ajektiva tsara, na maro, na zavatra amui'
izany hevitra iray loha izany.
Ary azo feran' ny naona maro dia maro ny ajektiva
anankiray. Toy izao :
fhavana "J f Ulan a ~\
fanahy tbngotra j
tarehy tanana I
toetra loha [
fianarana sakaiza
I fitondrantena olona
! lamba efitra
^tokotany J ^bmby j
I (4) Ny ajektiva sasany* dia ark-bin* ny kaso akosa*
libra tahaka ny verba hiany. Toy izao : Feno azy ny
i trano; tsy omby ny olona ny vavahady.
* Izao no iaany : feno, ampy, vitsy, betaaka, antonona, tba^ sasa^
tra, ^ manina, menatra, malahelo, gaga, lavitra, akaiky, maimbo r
manitra, vbky, mamo, diso^ mendrika, sahaza, tbndraka, safotra,
kivy, ^ rakotra, antomotra, diboka, m.aloka, ampoka, tofoka, hiboka,.
talanjona, tbrana, aahy, adala, fempina, sbsotra, takona, kely, etc.
Digitized by
Google
131
(5) Ny ajektiva sasany dia arahin* ny k aso ablatiVa
ka tonga tahaka ny verba pasiva. Toy izao : Tany
flbaAro lahy izany ; masaky ny hainqndrp ny voankazo.
FAMPIASANA 147.
Fantaro izay ajektiva mampiseho ny fombari ny naona foUiny
hiany sy izay efa predikata amin' izao sentensa izao.
Ratsy tarehy izany olona izany. Aiza ny lambanao fotsy ? Betsakany
vahoaka tao an-tanana. Saro-bidy ny zavatra ka tsy takatry ny volako.
Manao feo ratsy ny vorona sasany. "Ny anarana tsy 16." Nangoniny
tany ny vato maromaro ka nataony fana taovana lebibe. Maitso ny
ahitra. Mahannaritra koa ny mijery ahitra maitso. Nividy akanjo
lava tanana izy. Nandeha izy roa lahy. "Ny tery adala." Efa-polo
no nividianako njr soavaly, ka mora hiany izany. Ny olona malemy
fanahy no ankasitrahana. "Ny lainga donga takona, fa mahia raifana-
trika. ' Boky masina sy tsara mdrindra ny Baiboly, ary masina sy tsara
fanahy ny olona izay nanoratra azy. "Izay taloha nihetezana lava volo."
Efa mena izao ny vary vakiambiaty. Nomena kirobotelo izy, fa tsy
nety. Meloka ny hazo.
IV.— SYNTAKSAN' NY PRONAONA.
l.—NY KASO NOMINATIVA.
(1) Ny kaso nominativa no fanao raha sobjektan* ny
sentensa ny pronaona, dia tahaka ny amy ny naona
hiany. Toy izao : Manoratra aho, nalaiko izy, anora-
tako ity.
(2) Ny pronaona azo atao nominativa predikativa
tahaka ny naona hiany koa. Toy izao : Izy hianao,
Izaho no izy.
(3; Indraindray ny pronaona amy ny kaso nomina-
tiva no asolo ny ablativa. Toy izao : Fantatr* izy
nanao ny nataony, nalain* izy roa lahy ny vola.
(4) Amy ny verba pasiva na relativa, raha roa samy
avahana ny mpanao, ny voalohany dia azo atao ablat iva,
fa ny faharoa dia atao nominativa hiany. Toy izao :
Natao way sy izy izany. "
(5) Tahaka izany koa amy ny objekta roa izay raisy
konjonksiona manelanelana azy : ny voalohany no atao
akosativa, fa ny faharoa dia nominativa kosa. Toy izao.: ,
Nijery azy sy i zqhay ny olona.
Digitized by
Google
132
(6) Ny pronaona amin' aposisiona dia atao nomina-
% tiva hiany. Toy izao : Adjdiko izaho sy hianareo „
vitako iz aho irery>
2. -NY KASO AKOSATIVA.
(1) Raha objekta direkta ny pronaona, ny mahaleo
tena no fanao. Toy izao : Naka azy ny ankizy, niian-
teoanao Raketaka, nampaka quay ny Andriana.
(2) Raha objekta indirekta kosa, ny pronaona sofiksa
no fanao. Toy izao : Miresaka aminareo izy, hiala
amiwtfy ny olona, nividy taming aho.
3.— NY POSESIVA.
(1) Raha fanampin-teny fotsiny ny pronaona amy ny
kaso posesiva ka enti-mainpiseho ny tompon-javatra
fotsiny, ny pronaona sofiksa no fanao. Toy izao:;
Satro/to ity, aiza reninao ?
(2) Fa raha predikata ho azy kosa ny pronaona, ny
pronaona mahaleo tena no fanao. Toy izao : Ahy ny
trano, antsika ny lamba.
. V.— SYNTAKSAN' NY VERBA.
(1) Ny verba transtiva amy ny forma aktiva maha-
fehy teny amy ny kaso ak osati va. Toy izao : Mamory
azy ny mpifehy ; nanoratra ny namany izy.
, (2) Indraindray ny verba intransitiva mahafehy teny
amy nyJkaso_ akosativa. Toy izao : JMiditra qla mate-
itika izy ireuy ; niakatra ny tendrombohitra aho ; tsy
Inety nisehg qliy hianao.
Ireo verba intranstiva izay azo asiana kaso ob jektiva
ho famenony ireo dia mizara roa. Toy izao :
i. — Ny saeany milaza ny tnandeha na mifindra, dia
ampiana kaso objektiva hilaza ny aleha na ny jalana,
toy ny hoe : Miditra ala izy. Ary saiky toy nj r adverba
ireo kaso objektiva ireo, ary azo ametrahana prepo-
sisiona na tapa-tsentensa eo alohany izy raha tia ntsika >
Dia mety ho fiteny avokoa izao sentensa telo izao :
Digitized by
Google
133
Mivoaka ny vavahady aho. Niakatra ny fiakarana aho.
Mivoaka amy ny vavahndy aho. Niakatra amy ny fiakarana aho-
Mivoaka ao ani-bavahady aho. Niakatra ap am-piakar ana aho.
ii. — Fa misy kosa ny verba sasany toa intranstiva
hiany, raha ny anaovana azy matetika no heverina,.
kanef a indraindray asiana kaso objektiva toy ny verba
transtiva hiany izy hamenbana n y hevi ny. Toy izao :
Miseho qn-dRabe ireo. Miery an* Andriamanitra ntf
meloka. Ny verba "miseho" sy "miery" tsy dia milaza "
ny atao amy ny sasany, fa ny toetry ny mpanao na ny
ataony amy ny tepany hiany, koa tsy misy mihatra
amy ny sasany akory ny zavatra ataony ; kanefa tsy
am py n y hev iny raha tsy asiana, famenpny izy. Ireto
koa no azo atao ohatra amin' izany :
Tsy. mba hianotra anao ny f ahafatesana.
Nan iry ahitra ay lalambe. |
Midi-'johy uiandrakariva izy. *
Midi- drova isan-andro ireo. :
Vao nidify ny vavahady izy. 1
(3) Misy verba maromaro izay mi tondr a kaso akosa-
tiya roa avy.
i. — Ny verba rehe tra izay mi tondr a kaso objektiva
iray raha mbola tsy miova ho kaosativa dia mitondra
roa koa rehefa miova. Toy izao :
Mitbry teny aho.
Mampitory teny ahy ny mpitandrina. • A
Mianatra gramara izahay.
Mampianatra anay g ramara ny Yazaha.
Nilaza teny soa Isaia.
Andriamanitra nampilaza any Isai a t eny soa ,
ii. — Misy verba hafa koa izay ts y kao sativa aza, nefa
tsy maintsy hasiana kaso objektiva roa* Toy izao : *
* Izao koa no azo atao ohatra hanampy ny yoalaza ao ambony: — .
Manafy lamba azy. Manontany azy teny soa. Manisy soa azy. Mangaro
divayizy. Manoso-tsolika azy. Maneho azy zavatra. Miampanga lainga
azy. >Ian ombo -troaa azy. Mitora-bato azy. Mamintana andro azy..
Mam ahan-kanina azy. Man drako -tsihy azy. Manampy alahelo azy. *
Mamindrafo azy. Mamaly ratsy azy. Manaisotra akanjo azy. Mandefaj
ra azy. Man droaka lalitra azy. Mandratra vy azy. Mamely tehamaina i
azy. Manoro lalana azy. Manondro maso azy. Mandrani-tsofina azy.
Manery hazo ny taratasy. M^tnindry azy vato. Mahavaly bontana azy. I
Digitized by
Google
134
Hanala lamba azy ny jiolahy.
Hanplotra vola anao izy.
Nanome hena ny alika io lehilahy io.
iii. — Ny tensa fotoran* ny verba azo atao solon' ny
objekta faharoa :
Nananatra anao hiala aho.
Nanlry azy hankaty va hianao ?
(4) Raba miova hp_pasiya ireo verba ireo, dia mbola
manana kaso objektiva iray izy. Toy izao :
Akt. Mampianatra an ay gramara ny Vazaha. Pas. Am -
' pianarin' ny Yazalia gramara izahay, na gramara no
anipjanarin' ny Vazaha anay . A let. Manolotra vela azy aho.
Pas. Atolotro azy ny vola, tplprako vola izy. Akt. Mano-
* uieza anay rano hianao. Pas. Omeo rano izahay. Akt.
Mampikely aina azy iny fitiavany anao.) Pas. Ampikelezan'
(ny fitiavana anao) aina izy. Akt. Ny vava tsy mahasakan-
dalana ny *aretina. Pas. Tsy ham' ny vava sakanan- dalana
ny aretina.
(5) Ireo efa voalahatra teo dia objekta direkta. Fa
misy kosa objekta indirek ta.
Ary azo zaraina telo ireo objekta indirekta ireo.
i. — Izay atao anton* ny faharoa amy ny verba transi-
tiva.* Toy izao :
Nitbry ny filazantsara !tamy ny Jentilisa] Paoly.
Mahavaly fitia azy. Manimba hevitra azy. Manamby vola azy. Mano-
nitra vola azy. Mahavita taona azy. Manatroka tsilo azy. Maka isa
azy. Mamery fitia azy. Manopy maso azy. Manopy rano ny voly.
Miteha-tanana azy. Manamgina entana azy. Man ingina azy firaka.
Manapa-doha azy.
Kanefa raha tiantsika dia azo atao ho verba kompapnda ny ankama-
| roan* ireo. Toy izao : ' 'Manaron-damba" azo atao ho verba kompaonda,
lary ny "azy" dia antony manaraka azy.
, * (1) Raha miova ho pasiva ireo verba aktjva ireo, dia ny objekta »
i direkta no atao sobjekta ; ary jay sobjekta. indirekta mbola mitoetra •
hiany.
Notoriny Paoly (tamy^ny Jentilisa ny filazantsara.
(2) Ny objekta indirekta izay ialohan' ny "amy" azo atao sobjekta J
hiany koa rana miova ho relativa ny verba. Toy izao :
Ny Jentilisa no nitoriany Paoly nv filazantsara.
(3) Raha ampiana teny hafa ny* sen tensa ho sobjekta ny ka atao
relativa ny. verb.a, dia mbola arahin' ny kaso objektiv a roa toy ny verba
aktiva hiany izy ; ny iray direkta, ary ny iray kosa indirekta.
Fitiavana no nitoriany Paoly ny filazantsara (direkta)(tamy)ny Jentilisa
(indirekta).
Digitized by
Google
135
ii. — Izay anampy ny verba aktiva transitiva izay/ tsy
asiana objekta direkta, / fa ny indirekta hian y no
ampanarahina azy. Toy izao :
Aza miady/amin' adala/hianao .(dia ny objekta direkta,
vol a, na teny, na hevitra T etc., tsy tonbnina).
Mangataha/amin' Andrianianitra/isika (dia ny objekta
direkta, so_a, na fitahiana, na aina, na famelan-k eloka , etc.,
tsy voatonona).
iii. — Ny verba intransitiva izay tsy maha tondra ob-
jekta direkta akory, nefa azo asiana objektiva indire kta
niany. Toy izao :
Ni fan en a tarn in y aho.
Mifanaraka amy ny hevitro izany.
Mivahiny amin -kava-inalahelo izy.
Mipetraka amy ny tany izy.
Izay roilomano amy ny heloka hilentika amy ny faho-
TOKO FABAFITO.
NY ORTOGRAFY.
Ny Ortografy (izay hoe, raha a djka , fanbratra mabitsy)
dia mam.antatra ny litera, dia ny tarehiny sy ny kara-
zany ary ny fanakambanana azy bo teny.
I.-NY KAPITALY.
Efa voalaza teo (pejy 2) ny amy ny litera lehibe
izay atao hoe kapitaly, fa ny amy ny tbkqny hasiana ka-
pitaly dia tsy mbola vita. Koa izao no fenisy kapitaly :
(1) Ny teny voalohany amy ny sentensa rehetra. Toy
izao : "Izay tsy mahay sbbiky mahay fatambary." "Ny
ahiahy tsy i havanana ."
(2) Ny teny voalohany amy ny isan«andal ana amy
ny fihirana. Toy izao :
Alahady andro tsara,
Andro ivavahanay,
Ni tsangana nao, ry Tompo,
Andronao Mpanavotray.
Digitized by
Google
136
(3) Ny anarana propra rehetra sy ny ajektiva namaa'
ireo. Toy izao : Andriananahary, Jehovah, Madagas-
kara, Malagasy, Rakoto, Ambohimanga.
Amy ny Baiboly ny pronaona izay misolo ny anaran 9
Andriamanitra, na ny anarany Jesosy Kraisty, sy ny any
ny Fanahy Masina, dia natao kapitaly koa. Toy izao:
"Andriamanitra Bay, Izay nanangana Azy" (dia Jesosy
Kraisty) "tainy ny maty." Koa fanao mety izany, na
amy ny soratanana aza, rah a uiisy mahavatra azy.
Ary isan' ny mahazo kapitaly hiany koa ny anarana
milaza ny voninahitra na raharaha lehibe. Toy izao : ny
Manjaka, ny Prime Minister, ny Commander-in-Chief, ny
Foloalindahy.
(4) Ny teny alaina rehetra raha ampy ho sentensa
izany, sy ny tenin' olona izay lazaina mahitsy. Toy
izao : Hoy ny ohabolan-drazana : "Ny vy tsy mikb-
trana irery ;" ary : "Ny lasa tsy raba niiyerina." Ary
ny amy ny tenin* olona dia toy izao : "Ary ny Fariseo
nanontany any Jesosy ka nanao hoe: Mety va raha
misao-bady ny olona ?"
(5) Ny anaran* andro sy vblana. Toy izao: Talata,
«tc., Alahamady, etc.
FAMPIASANA 148.
Tsipiho ny litera izay tbkony hatao kapitaly amin* izao.
mm ''ary izy rehetra nitaraiaa indray hoe : tsy ity, fa barabasy ; nefa
iiolahy barabasy." nankany ambohimanga izy mianaka tamy ny ala-
kamisy hamangy an-drabe. "aza manao : tsindrio, fa reay ; aza manao :
tano, fa azo." hoy ny ten in' ny ntaolo : <( ilay kamo nindram-pangady,
koa : aza mahita anie aho."
izao no anaran* ny olona malaza sasany voalaza ao amy ny baiboly :
abrahama, mosesy, josoa, samoela, davidra, solomona, isaia, daniela,
petera, jaona, paoly, barnabaay.
aiza avy no misy tanana atao hoe : ambohimanga, namehana, fiaoa-
rantsoa, jerosalema, london? alahady, alatsinainy, talata, alnreMa,
alakamisy, soma, asabotsy, alahamady, adaoro, adizaoza, avorotany,
alahaaaty, asombola, adimizana, alakarabo, alakaoay, adijady, adalo,
4ilohotsy.
mahay zavatra ny malagasy.
jeso o, mpiandry tsara,
sambatra ny ondrinao :
hianao no mialbha,
hanarahanay anao ;
mitariha
ny fanahinay izao.
Digitized by
Google
137
II.— NY APOSTROFY.
Ny Apostrofy (') dia marika kely izay atao amy njr
soratra sy ny porinta hisblo ny litera latsaka. Tojr
izao : FirenenL olona, zanakL anabavy, tongotrl omby.
III.— NY AKSENTA.
Ny Aksenta (') dia marika kely izay famantarana ny
vakiteny tokony hotononina mafimafy kokoa nbho ny
namany. Toy izao : Hd, rd-no, md-ri-na, td-ko~td-ny,
fd-ha-la-ld-na, An-hdm-pa-nima-hd-zo. Ary samy
misy aksenta ny teny rehetra, na iray na mihoatra.
Kanefa tsy mba soratana izy tsy akory amy ny anka-
biazan' ny teny ; fa ny teny mitovy litera nefa sami-
hafa rah a tonbnina hiany no asiana. Toy izao :
lalana, lalana. tanana, tanana.
manda, manda. tsipika, tsipika.
tdry, tery. £ty, ety.
Matetika anefa ny iray hiany no fanisy. Toy izao :
miala, miala. manatona, manatona.
miera, miera. milaza, milaza.
Ary izany hiany no fanao mety harahina indrindra.
Raha amy ny vakiteny voalohany amy ny rota ny ak-
senta, dia tsy tokony hosoratana izy, fa raha tsy izany
kosa dia vao tokony hasiana. Ny hoe, ety, tery, aty,.«
tsy tokony hahazo, fa ny hoe, effi, tery, affl hiany.
IV.— NY HYFENA.
Ny Hyfena (-) dia matetika mampiray ny vakiteny
roa, na ny teny roa izay tiana ha.kambana. Toy izao :
ma-ri-na, tranom-pitaratra.
Raha tonga tokana loatra anefa ny_heyitry ny teny
roa, dia tsy asiana hyfena izy. Toy izao : ranomaso,
▼avahady.
Ary koa, raha sendra tsy omby ny taratasy na ny
solaitra, ka voasoratra amy ny tsipika ainbany ny
tapaky ny teny, dia tsy maintsy mitandrina ny mpano-
ratra hanapaka ny teny amin* izaj' vakiteniny marina,
ary hanisy hyfena hampiseho ny fi tohin' ny teny. Toy
izao : ny fahama-
rinan* ny olona.
Digitized by
Google
138
Ny ankabiazan* ny vakiteny amy ny teny Malagasy
<lia mora avaha na sy tapahina , satria zanatsoratra ny
literany farany. Raha tapa tapahina manaraka ny
zanatsoratra ny teny, dia bo marina hiany izy. Toy
izao :
"Mi-va-va-ha ka a-za mi-tsa-ha-tra."
Tsy mety raha tapahina toy izao kosa izany :
Miv-av-ah-a ka az-a mit-sah-at-ra.
Fa misy tsy tahaka izany biany, fa renisoratra kosa
no litera farany amy ny vakiteny. Toy izao: Raha
tahiny arahin-drenisoratra (na iray na mihoatra) ny
litera m na w, ny m na n dja nam an* ny vakiteny voa -
lphany, ka tsy tokony batambatra amy ny faharoa.
Toy izao :
Nam-pan-drb-sb-in' ny tbra-pon-tra-no izy.
Misy kosa anefa ta-hanao azy toy izao :
Na-mpa-ndro-so-i-n' ny to-*wpo-ntra-no izy.
FAMPIASANA 149.
Asio apostrofy eo anelanelan* izao teny izao, izay tokony hasiaaa
azy :—
Tranonolona, voafidinAndriamanitra, mandrakankehitriny, aminizany
zanakandevo, havanandriana, lambanolona, lamosinomby, sofinamalona,
ronakoho, filalaovanankizy.
FAMPIASANA 150.
Mariho ny vakiteny misy aksenta amin 9 izao teny izao :—
Ralehilahy, mpanefy, fifcondianfcena, ratsy, ankehitriny, fahasarotam-
po, tsia, voninahitra, mandefa, indray, sakaiza, mitady, mena, haratsiana,
tendrombohitra, Ambatondrafandrana.
FAMPIASANA 161.
Soraty teny roa-polo izay fani&y akaent'i raha soratana.
FAMPIASANA 152.
Asio hy/ena ny teny tokony hisy azy amin y izao teny izao ;—
Voanteimparifary, hiarahamanao, varimbazaha, lakandrano, hodimaso,
manisindelo, hazofijaliana, ranomasina, tanindralehilahy, enintaona,
fehinkibo, antanana, raharahampaniakana, lohateny, saropantarina,
latsadanja, hevibidiay, lohasaha, tendrombohitra.
V.— NY FIJANONAN-TSORATRA.
Fanampin' ireo marika voalaza ireo, dia misy fija-
nbnan-tspratra maromaro izay samy tokony holazaina
kely avy.
Digitized by
Google
139
Ny Perioda (.) dia fanao amy ny sentensa tante raka
izay maha leo tena ka tsy miankina amy ny sentensa
hafa. Toy izao: Ny anaran-tsy 16. Miala hianao.
Ary koa, fanao mandrakariva izy amy ny teny ofa
nohafohezina. Toy izao : Mat. solon* ny hoe Matio ;
1 Kor. solon* ny hoe 1 Korintiana ; Mr. solon* ny hoe
Mistra.
Ny Semikolona (;) dia fampisarahana ny sentensa
iray laharana izay tsy miavaka mahitsy, fa misy fikam-
banana kely. Toy izao : Ary Andriamanitra nanao ny
mazava hoe andro ; ary ny maizina nataony hoe alina.
Ny maniasia dia fomban' olona ; ny mamela heioka
dia fomban* Andriamanitra.
Ny Kama (,) dia maro asa kokoa.
(1) Fanao mandrakariva amy ny sentensa an-ankina
«y ny ampitahaina izy. Toy izao : Rehefa tonga rainao,
dia hambarako hianao ; "ny hafaladia no afaka, fa ny
hayava no sisa ;" tsena ny andro, ka samy miyidy za-
vatra ny olona. Kanefa kosa, raha tahiny mikambana
loatra ny sentensa, sady tokana ny sobjektan* izy roa,
ny koma tokony haj anona hiany. Toy izao : Nando-
sitra izy ka tsy hita intsony.
(2) Ny sentensa tsy tanteraka izay miankina amy
ny sentensa hafa, na ny tsy misy sobjekta, na ny tsy
misy predikata, dia tokony hasiana koma koa. Toy
izao : "Entina, tsy zaka : avela, tsy foy :" "ny rameva,
satria mandinika izy, fa tsy miyaky kitro : maloto
aminareo izy."
f3) Fanao amy ny sentensa a tsatoka mbamy ny lazaina
ho fanitarana na ho fanazavana koa ny koma. Toy
izao : Antananarivo, izay reniyohitry Madagaskara
rehetra sady tanana lehibe sy malaza, dia miorina
«o an-tampon-kavoana ; vory tokoa ny olona, na ny
Malagasy, na ny Vazaha ; "fa ni tondra ny Abela kosa
ay voalohan-teraky ny ondriny, dia izay natavy,"
(4) Naman* izany koa ny naona amin* aposisiona sy
ny naona izay kaso vokativa. Toy izao : Rainilaiari-
vony., Prime Minister ay Commander-in-Chief, no
Digitized by
Google
MO
nandahatra ny tenin* Andriana ; ho aiza hianao,.
toropokolahy e? Raha teny tokana anefa ny amin'
aposisioDa, tsy mahatsara azy ny manisy koma, fa
ayela Many. Toy izao : Tranon-dRanona mpivkro-kena
iny.
(5) Raha misy teny akambana izay fanisy konjonk-
siona, nefa tsy asiana konjonksiona ep anelanekny, dia
tokony hasiana koma izy. Toy izao: Ny Andriana,
ny Hova, ny Mainty, dia samy tonga avokoa ; lehilahy
marina, mahitsy, mahatoky, ary tsara fanahy tokoa izy
iny.
Ny Kolona (:) dia fanao ep alohan' ny teny alaina sy
ny tenin* olona lazaina mihitsy. Toy izao : Ary hoy
koa Andrianampoinimerina : Hianao, ry Idama, no
fonpran' ny roa amby ny folo manjaka sy izaho," etc. ;
ary izao do lazaiko aminao, tompoko: aTy ity ny
taom-pifaliana, etc. Fanao koa ny kolona amy ny
sentensa anankiray izay mahaleo tena kanefa toa
lanazavana ny sentensa arahiny. Toy izao: "Man-
dehana hianareo, ka ambarao am iny Jaona izay renareo
8y hitanareo : ny jamba mahiratra," etc.
Ny Interogasiona (?) dia marika ahafantarana ny
fanontaniana. Toy izao : Iza izany P taiza Rabe?
Ny Ekbiklamasiona (!) dia marika mampiseho fitarai-
nana. Toy izao : Hia ! avy taiza hianao P Tsara tokoa
lahy iny zavatra iny !
Ny JBraketa ( ) na [] dia atao fonpn' ny teny atsa-
toka izay tsy mitbhy amy ny sentensa akory. Toy
izao: Razazalahy (Rabe no anaranyj dia maditra noho
ny namany rehetra.
Ny Dasy { — ) dia saiky sahala amy ny braketa hiany
matetika, raha atao roa izy ; fa ny dasy tokana kosa
mba fanao amy ny teny miaio. Toy izao : M alahelo
anao aho, fa—, asa izay azqko atao. I zany koa no
anaovana azy manaraka ny filazana, toy izao: 1. — ;
ay amy ny teny hoe toy izao :
Digitized by
Google
141
Ny Konia Mifainaly, (" ") dia famantarana ny teniu'
olona alaina. Hoy ny ohabolan' ny ntaolo : "Ny vy
tsy mikotrana irery." Raha teny roa araan-telo monja
na teny alaina ap anatin* ny teny alaina indray ilay
teny, ny koma mifaraaly tokana (' '} hiany no fanao.
Toy izao: Tsy raety ny manao 'teniko fa andriana ;'
ary hoy ny Tompo : "Efa renareo fa voalnza taray ny
ntaolo hoe : 'Aza raanibno olona/ ary izay marnono
olona," etc.
FAMPIASANA 163.
Mamorbna sentensa dimy avy tohony hasiana perioda, sy ny
tokony hasiana semikolona, ary folo no tohony hasiana koma,
kanefa ataovy roa avy isan-kxrazany ny f antsy koma.
FAMPIASANA 164.
Mamorbna sentensi dimy avy tokony hasiani kolona t sy
interogasiona, ay aksiklamasiona, sy braketa, sy dasy, ary koma
mifamaly.
«^SNTi>r^gig$x*V^^
Digitized by
Google
Digitized by
Google
Live Music Archive
Librivox Free Audio
Metropolitan Museum
Cleveland Museum of Art
Internet Arcade
Console Living Room
Books to Borrow
Open Library
TV News
Understanding 9/11